Δίκοπο μαχαίρι η μεταφορά λογοτεχνικών βιβλίων στο θέατρο. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για κλασικά αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ή θα εκτεθείς ανεπανόρθωτα ή θα βγεις αλώβητος. Ο Θανάσης Τριαρίδης προσπέρασε τις σκοπέλους και παρέδωσε μία pocket size ενδιαφέρουσα διασκευή του έργου του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι «Έγκλημα και Τιμωρία», πιστή στο ύφος και το πνεύμα του συγγραφέα. Εστίασε διακριτά στο δίπολο: καλό-κακό, δίκαιο-άδικο, ηθικό-ανήθικο, χριστιανική πίστη-ναζισμός. Επίσης, πρόσθεσε έναν ακόμη θεατρικό χαρακτήρα, τον ίδιο τον Ντοστογιέφσκι, ο οποίος μελετούσε τη συμπεριφορά του Ρασκόλνικοφ, κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων.
Το « Έγκλημα και τιμωρία» (ρώσικα: Преступлéние и наказáние), του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1866 σε δώδεκα συνέχειες στο περιοδικό λογοτεχνίας «Ο Ρώσος αγγελιοφόρος» (Ру́сский ве́стник). Αυτός ο ογκόλιθος της παγκόσμιας λογοτεχνίας διαγράφει όλη την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχής, αρκετές δεκαετίες πριν την εμφάνιση του Φρόυντ και της επιστήμης της ψυχολογίας.
Αγία Πετρούπολη, έτος 1866. Ένα διπλό φονικό διαπράττεται. Θύματα: μια γριά τοκογλύφος και η ανυπεράσπιστη αδερφή της. Δράστης: ο Ρασκόλνικωφ, ένας πρώην φοιτητής, που διακατέχεται από την ιδεοληψία ότι είναι «υπεράνθρωπος» και ότι δικαιούται να εγκληματίσει για το καλό της ανθρωπότητας. Κυριεύεται από την ηθική του ωφελιμισμού, βάσει της οποίας «ένα μικρό ασήμαντο έγκλημα», θα «ξεπλυθεί με χιλιάδες καλές πράξεις», θα φέρει «εκατοντάδες, ίσως χιλιάδες υπάρξεις στον σωστό δρόμο». Φτάνει στο σημείο να διαπράξει έναν φόνο για λόγους ιδεολογικούς, για να δικαιώσει «το καθήκον, τη συνείδηση» της νέας γενιάς. Η δράση φέρνει αντίδραση και το έγκλημα επισείει τιμωρία. Κυριεύεται από τις Ερινύες, παλινδρομώντας ανάμεσα στο καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο, τη λογική και το παράλογο.
Ποια θα είναι τιμωρία του; Από πού θα προέλθει; Από τον νόμο, με εκφραστή τον ανακριτή Πορφύρη, που υποπτεύεται τον ένοχο εξαρχής και τον κυκλώνει με δεξιοτεχνία ήρεμου γηραιού αιλουροειδούς; Ή από τη συνείδησή του, που θα τον καταβάλει όψιμα, μετά τη συνάντησή του με την πόρνη Σόνια, μία αγία αμαρτωλή;
Ωστόσο, η αληθινή τιμωρία δεν είναι αυτή που του επιβάλλεται από τον νόμο, αλλά η ψυχική κόλαση πού επιβάλλει ο ίδιος στον εαυτό του. Δεν αρκεί μονάχα να ομολογήσει το έγκλημά του για να λυτρωθεί, ούτε να ζητήσει συγχώρεση από τον Θεό κι από την ανθρωπότητα. Χρειάζεται να δει το φως που κρύβεται μέσα του και να τολμήσει να ομολογήσει στον εαυτό του την πίστη του. Η πορεία του Ρασκόλνικοφ προς την ελευθερία και τη δύναμη της αγάπης σηματοδοτεί την ψυχική του ανάσταση ως άλλου Λάζαρου. Εξάλλου, κουβαλά -παρότι ο ίδιος, τουλάχιστον αρχικώς, δεν το αντιλαμβάνεται- την ουσία της Ορθοδοξίας. Πρόκειται για μια φυσιογνωμία «σχισματική» (Raskol = Σχίσμα, raskolnik = σχισματικός), όπως άλλωστε δηλώνει το όνομά του· είναι «σαν να εναλλάσσονται μέσα του δυο αντικρουόμενοι χαρακτήρες», λέει ο Ραζουμίχιν στην Πουλχερία και την Ντούνια.
Ο Δημήτρης Τάρλοου δημιούργησε ένα θέαμα υψηλής αισθητικής, αιχμηρά σχεδιασμένο μέσα στο πνιγηρό σκηνικό της Θάλειας Μέλισσα, που θύμιζε εγκαταλελειμμένο ναό ή υπόνομο, το φωτισμένο απόκοσμα από τον Αλέκο Αναστασίου. Οι ήρωες περιπλανώνται σε αυτήν τη δυστοπία, όπου όλα είναι σκοτεινά και υγρά, όπου όλα ισορροπούν μεταξύ ζωής και θανάτου. Η επιλογής της live βιντεολήψης είναι οργανικό στοιχείο στην αφηγηματική ροή της συνθήκης, καθώς αποδεικνύεται άτεγκτος κριτής των επιλογών τους. Στα πολύ καλά στοιχεία, εντάσσεται και η ατμοσφαιρική μουσική του Φώτη Σιώτα, που ερμηνεύει επί σκηνής με το βιολοντσέλο του ο Τάσος Μισυρλής, ενισχύοντας τον ζόφο. Τα κοστούμια υπογράφουν η Τζίνα Ηλιοπούλου και ο Αλέξανδρος Γαρνάβος. Την κίνηση επιμελείται η Κορίνα Κόκκαλη. Αν κάτι λειτουργεί υποδόρια, χωρίς να μειώνει ασφαλώς, το κύρος της παράστασης, είναι η συμπύκνωση του κειμένου και η βεβιασμένη ροή της ιστορίας, χωρίς να δίνει τον απαιτούμενο χώρο ανάπτυξης των χαρακτήρων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, οι θεατές που δεν είναι γνώστες της ιστορίας, να έχουν μία πιο επιδερμική επαφή με το έργο.
Αναντίρρητα, η παράσταση στηρίζεται, ως επί το πλείστον, στις καλές ερμηνείες του θιάσου. Απολαμβάνουμε το ηθικό ταλάνισμα του Προμηθέα Αλειφερόπουλου ως «Ρασκόλνικωφ» και τη στιβαρότητα του Κώστα Φιλίππογλου στον ρόλο του επιθεωρητή «Πορφύρη». Η Σοφία Σεϊρλή, σταθερή αξία, έχει ωραίες στιγμές ως «Πουλχερία» / «Φάντασμα Αλιόνας». Η Μαριάννα Πουρέγκα σκιαγραφεί με ευκρίνεια την καλόκαρδη αγία πόρνη «Σόνια». Η Στέλλα Βογιατζάκη είναι ικανοποιητική ως «Ντούνια». Ο Αλέξανδρος Μαυρόπουλος κινείται διακριτικά ως «Ντοστογιέφσκι» / «Ραζουμίχιν». Ο Δημήτρης Μπίτρος ερμηνεύει υπερβολικά τον κακό «Σβιντριγκάιλοφ».
«ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ ΤΙΜΩΡΙΑ», μια καλοστημένη παράσταση σε μια ενδιαφέρουσα διασκευή, που εμφυσά τον ντοστογιεφσκικό αέρα.
Ντίνα Καρρά, onlytheater.gr, 13.2.2024
Περισσότερα για την παράσταση και αγορά εισιτηρίων: Έγκλημα και Τιμωρία
