Το έργο Έγκλημα και Τιμωρία του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της λογοτεχνίας και κορυφαίο ψυχογράφημα της ανθρώπινης ύπαρξης και ηθικής. Ο Ντοστογιέφσκι ασχολείται με το θέμα «έγκλημα και τιμωρία», ένα αιώνιο θέμα στην παγκόσμια λογοτεχνία, και για την υπόθεση του έργου εμπνεύστηκε από ένα αληθινό περιστατικό που συνέβη στα μέσα της δεκαετίας του 1860, όταν ένας φοιτητής δολοφόνησε έναν γέροντα, με κίνητρα παρόμοια με αυτά του Ρασκόλνικοφ, του ήρωα του βιβλίου του. Το έγκλημα, ως πράξη γενικότερα, αποτελεί κεντρικό μοτίβο στα έργα του Ντοστογιέφσκι και η εγκληματική πράξη που το συνοδεύει καθίσταται το μέσο με το οποίο «όλα επιτρέπονται».
Το έργο αυτό, θα αποτελέσει αφορμή για την κεντρική παραγωγή του θεάτρου Πορεία. Ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος υποδύεται τον Ρασκόλνικοφ. Ένας ρόλος απαιτητικός και δύσκολος, κυρίως λόγω της εσωστρέφειας που τον χαρακτηρίζει. Ο Ρασκόλνικοφ είναι ένας φοιτητής που πιστεύει πως η διανοητική και ψυχική ανωτερότητα νομιμοποιεί το άτομο να διαπράττει εγκλήματα για το καλό της ανθρωπότητας. Έτσι, θα προβεί στον φόνο μιας γριάς τοκογλύφου, σε μια πράξη «αλτρουισμού», θέλοντας να απαλλάξει την κοινωνία από ένα άπληστο άτομο. Παρά την πεποίθησή του ότι τέτοια κίνητρα βρίσκονται υπεράνω του νόμου, ο ήρωας χάνεται σε έναν λαβύρινθο τύψεων, εσωτερικών συγκρούσεων και ψυχικών οδυνών, που συνιστούν την πραγματική τιμωρία του. Aναρωτιέμαι αν οι μεγαλύτερες προκλήσεις προέχονται από τον ίδιο τον ρόλο ή τη θεατρική του προβολή και έκθεση μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια.
«Κάθε ρόλος είναι πρόκληση. Μάλιστα οι ήσυχοι ρόλοι έχουν περισσότερη πρόκληση από τους ακραίους. Το κοινό ενθουσιάζεται με ακραία πράγματα αλλά δεν είναι αυτή η αλήθεια για εμάς. Ο Ρασκόλνικοφ δεν είναι αρκετά εξωστρεφής και η βασική του δυσκολία εντοπίζεται στο ότι είναι ένας χαρακτήρας από βιβλίο, άρα μελετώντας τον αποκτάς συνεχώς πολλές πληροφορίες για τον εσωτερικό του κόσμο και τις σκέψεις τους. Αυτό είναι δύσκολο να το εκφράσεις στο θέατρο με λόγια. Και όσο περισσότερο προσθέτεις λέξεις, τόσο περισσότερο απομακρύνεσαι από τον χαρακτήρα. Αυτή λοιπόν είναι για μένα η μεγαλύτερη πρόκληση του ρόλου. Ο θεατρικός του μύθος, τουλάχιστον σε αυτή την παρούσα στιγμή φάση, δεν με απασχολεί. Περισσότερο με ενδιαφέρει να φέρω κάτι από τον κόσμο του Ντοστογιέφσκι και του ίδιου του χαρακτήρα».
Ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος θα διαβάσει για τον Ρασκόλνικοφ και την ιστορία αυτή του Ντοστογιέφσκι σε μικρή ηλικία, όντας έφηβος. Η ανάγνωση πάλι του έργου με αφορμή το ανέβασμα της παράστασης θα γίνει επιτακτική ανάγκη. Θα μυηθεί στην ιστορία σχεδόν κατανυκτικά, θα διαβάσει ξανά και ουσιαστικά το μυθιστόρημα, αφήνοντας τη μελέτη του ήρωα που θα υποδυθεί για την περίοδο των προβών:
«Είναι ένα μυθιστόρημα που σε βυθίζει, σε βάζει μέσα σε σκοτεινά μονοπάτια και σε βγάζει μόνο στο τέλος», αφού το μυθιστόρημα θα το διαβάσει πολλές φορές, κρατώντας σημειώσεις και γυρνώντας ξανά και ξανά στις σελίδες του.
Ο Ρασκόλνικοφ ενσαρκώνει όλα τα προβλήματα της εποχής του που ο Ντοστογιέφσκι προσπαθεί να πολεμήσει. Ο Ρασκόλνικοφ, κουβαλά -αν και ο ίδιος αρχικά δεν το αντιλαμβάνεται, την ουσία της Ορθοδοξίας. Πρόκειται για μια φυσιογνωμία «σχισματική» (,), όπως άλλωστε δηλώνει το όνομά του – “Raskol” σημαίνει Σχίσμα και “Raskolnik”, σχισματικός. Αναλαμβάνει το δύσκολο έργο της παρανομίας σύμφωνα με το Κράτος Δικαίου, με τους ανθρώπινους νόμους, για το καλό της ανθρωπότητας, για τις ύψιστες αξίες. Αναλαμβάνει τον ρόλο του εκλεκτού. Η αληθινή τιμωρία δεν είναι αυτή που του επιβάλλεται από τον νόμο, αλλά η ψυχική κόλαση πού επιβάλλει ο ίδιος στον εαυτό του. Για να λυτρωθεί, δεν αρκεί να ομολογήσει το έγκλημά του, ούτε να ζητήσει συγχώρεση από τον Θεό κι από την ανθρωπότητα. Πρέπει να ανακαλύψει μέσα του το εσωτερικό φως και να τολμήσει να ομολογήσει στον εαυτό του την πίστη του.
«Ο Ρασκόλνικοφ είναι ένας άνθρωπος οριακός σε εσωτερική σύγκρουση. Βρίσκεται σε ένα μεταιχμιακό σημείο όπου η πίστη των ανθρώπων για τη θρησκεία έχει κλονιστεί. Συνεχώς έρχονται νέες ιδέες. Είναι ένας άνθρωπος σκεπτόμενος, σπουδασμένος ανάμεσα σε μια μάζα που δεν είναι, ένας άνθρωπος που προβληματίζεται και φέρνει νέες ιδέες. Ένας άνθρωπος πραγματιστής που αμφισβητεί τις αξίες, και δεν έχει πίστη σε κάτι ανώτερο, τότε διατρέχει τον κίνδυνο της τρομακτικής ματαίωσης. Και τότε ψάχνει κάτι να βρει για να δώσει αξία στη ζωή του, να βρει ένα λόγο να υπάρχει. Βρίσκεται σε αυτό τον αγώνα. Να νοηματοδοτήσει την ύπαρξή του. Ταυτόχρονα για εμένα βιώνει μια καθυστερημένη ενηλικίωση, παλεύει με το θέμα της ανωτερότητας, της μεγαλοφυίας. Έτσι πιστεύει πως ότι και αν κάνει δεν θα έχει ποτέ τύψεις. Το σώμα του όμως του λέει πως έχει τύψεις».
Η Σόνια είναι το πρόσωπο που θα σταματήσει τον φαύλο κύκλο βίας και απελπισίας που έχει εγκλωβιστεί ο Ρασκόλνικοφ και θα βρει ξανά τη χαμένη του πίστη και ελπίδα. Ο Ντοστογιέφσκι επιδιώκει, θέλει τη συντροφικότητα για τη λύτρωση:
«Η Σόνια θα του φέρει έναν άλλον κόσμο μιας αγνότητας που εκείνος πίστευε πως έχει χαθεί, ή που θα θεωρούσε πως όσοι πίστευαν σε αυτό το φως, ήταν θύματα. Στο τέλος η Σόνια θα του δώσει μια Αγία Γραφή και αν και δεν το θέλει, κοιμάται τελικά με την Αγία Γραφή κάτω από το μαξιλάρι του. Γιατί όπως ο ίδιος θα πει: Πώς μπορώ να μην πιστεύω ό,τι πιστεύει εκείνη που αγαπώ;»
Το Έγκλημα και τιμωρία (1866) του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι αρχικά δίνει την εντύπωση ενός κλασικού αστυνομικού μυθιστορήματος που στην πορεία εξελίσσεται σε φιλοσοφικό μυθιστόρημα που εξερευνά τον ανθρώπινο ψυχισμό. Έντονα φιλοσοφικά ζητήματα και βαθιές σκέψεις που σε καμία περίπτωση που δεν μπορούν να αφήσουν κάποιον ανεπηρέαστο. Και οι σκέψεις μου πηγαίνουν σε όλους εκείνους τους ρόλους που ένας ηθοποιός καλείται να υποδυθεί μέσα στη θεατρική του πορεία. Ρόλους διαφορετικούς, άλλοτε αντισυμβατικούς, και ίσως αντικρουόμενους με τις δικές τους προσωπικές αξίες. Και είναι απορίας άξιο πόσο μπορεί ένας ρόλος να επηρεάσει την ίδια την προσωπικότητα του ηθοποιού:
«Όσο πιο μικρός και άπειρος ήμουν τόσο πιο πολύ παρασυρόμουν. Κάτι που έχει μια γοητευτική πλευρά αλλά έχει και μια ναρκισσιστική πλευρά, η οποία μεγαλώνοντας, κάνοντας οικογένεια κάπως, στο δικό μου τουλάχιστον μυαλό, αυτό τον ναρκισσισμό οφείλεις να τον μαλακώσεις. Κάπως στην πορεία τελικά, έρχονται και με βρίσκουν ρόλοι που με αφορούν. Για παράδειγμα, ο Ρασκόλνικοφ ήρθε σε μια ιδιαίτερη στιγμή αφού εδώ και δύο χρόνια περίπου με απασχολεί πολύ το θέμα της πίστης. Τον τελευταίο καιρό διαρκώς σκέφτομαι ότι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της εποχής μας είναι η έλλειψη πίστης. Όχι με την έννοια της θρησκευτικής πίστης αλλά με την έννοια της πίστης στην επιμονή, πίστη στην εμπιστοσύνη, πίστη στην προσπάθεια, πίστη στο ότι διαλέγω έναν άνθρωπο και προσπαθώ μέσα από τα σκοτάδια να βγούμε μαζί στο φως. Με όλα τα φρικτά δεινά που συμβαίνουν παγκοσμίως, η ματαίωση σου χτυπά την πόρτα καθημερινά. Είναι εύκολο λοιπόν κανείς να πει ότι δεν υπάρχει κανένα νόημα. Η αγάπη, η θυσία, η προσπάθεια ξαφνικά γίνονται ανούσια».
Ενθουσιασμένος λοιπόν που αυτός είναι ένας ρόλος με τον οποίο συναντιέται πνευματικά και συναισθηματικά φέτος πάνω στη σκηνή. Ένας ρόλος με τον οποίο συναντιέται με τα νοήματα, τις σκέψεις και την προβληματική του αυτή την περίοδο. Μια ευτυχής συγκυρία η συνάντησή του με τον Ρασκόλνικοφ που αν και στην εφηβική του ανάγνωση τον είχε απασχολήσει πολύ, σήμερα, η συνάντηση με όλο το έργο, θα του δώσει την ευκαιρία να εισέλθει και στους λοιπούς χαρακτήρες και σε ολόκληρο τον μαγικό κόσμο του Ντοστογιέφσκι.
Ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος αγαπάει τον κινηματογράφο, απολαμβάνει να βλέπει, να συμμετέχει και να γυρίζει ταινίες και μία από τις αγαπημένες του τηλεοπτικές σειρές ήταν το Friends. Με αφορμή την πρόσφατη απώλεια του Matthew Perry και σκεπτόμενη τους δαίμονες που τον καταρράκωναν, κάνοντας μια αναγωγή στον Ρασκόλνικοφ που βρίσκει τη λύτρωση δίπλα στη Σόνια, στο πλευρό δηλαδή κάποιου συντρόφου αναρωτιέμαι για την άποψή του. Προασπίζεται τη συντροφικότητα ως δρόμο λύτρωσης ή θεωρεί την προσωπική πρωτοβουλία και το προσωπικό σθένος τη μοναδική οδό για να βγει κανείς στο φως;
«Με συγκίνησε πολύ η απώλεια του Perry. Έχω μεγαλώσει με αυτόν, τον λάτρευα και ήταν μια προσωπικότητα με εξαρτήσεις κάτι που με αφορούσε και με συγκινούσε. Έβλεπες την ταλαιπωρία στη ζωή του και πόσο αντίθετη ήταν η ζωή του στην τηλεόραση σε σχέση με την προσωπική του ζωή, κάτι που συνήθως ισχύει για όλους τους κωμικούς ηθοποιούς.
Δεν ξέρω τελικά τι είναι πιο σημαντικό. Αυτό που σίγουρα ξέρω είναι ότι η συντροφικότητα είναι πολύ ψηλά. Ταυτόχρονα και η ατομικότητα, ο προσωπικός χρόνος είναι πολύ σημαντικός. Άρα η σωστή συντροφικότητα είναι εκείνη που επιτρέπει την ανάσα των ανθρώπων που αποτελούν αυτό το ζεύγος, που επιτρέπει και σέβεται τον προσωπικό χρόνο του ενός προς τον άλλον. Εκείνη που επιτρέπει στο ένα μέλος αν το έχει ανάγκη να βυθιστεί στο σκοτάδι του, και προτάσσει το χέρι για ανάταση αλλά όχι με βία. Άλλωστε και η κατάβαση είναι στάδιο που εξελίσσει τον άνθρωπο. Αλλά η συντροφικότητα είναι σαν εκεί να επιστρέφει όλος ο αγώνας που κάνεις».
Άνθρωπος των συνεργασιών ή των ρόλων; «Σίγουρα είμαι άνθρωπος των συνεργασιών. Τις περισσότερες φορές η συνεργασία ήταν ο γνώμονας για να επιλέξει κάποιες δουλειές. Όπως χρειάζεται η πίστη όμως αλλά και ο πραγματισμός, έτσι και εδώ κάποιες φορές ίσως επιλέξεις χάριν της καριέρας να επιλέξεις και ένα ρόλο πέρα από συνεργασίες. Βέβαια η σωστή επιλογή κάποιες φορές είναι δυσδιάκριτη. Γιατί τελικά αυτή τη δουλειά την κάνουμε, γιατί αντλούμε και δίνουμε ζωή μέσα από τους ίδιους τους χαρακτήρες που υποδυόμαστε. Και ο ρόλος λοιπόν είναι σημαντικός, όχι απαραίτητα ο πρωταγωνιστικός».
Φέτος, ολοκλήρωσε την κινηματογραφική ταινία «Ραψωδός», σε σενάριο δικό του μαζί με τον Νίκολαϊ Χάμελ, η οποία προβλήθηκε και στο 64ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Τον γοητεύει πολύ να εμπλουτίζει, να φτιάχνει ρόλους. Για αυτό άλλωστε και αγαπάει πολύ και τον κινηματογράφο. Άλλωστε και η αρχική του επιλογή να γίνει ηθοποιός καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από αυτή του τη λατρεία για τον κινηματογράφο. Πολλές ήταν οι φορές που αρνήθηκε μια θεατρική δουλειά ώστε να είναι ελεύθερος για να κάνει κινηματογράφο. Μπορεί τυχαία η επιλογή του ηθοποιού να έγινε παίζοντας σε μια σχολική θεατρική παράσταση αλλά με το σινεμά ονειρεύτηκε:
«Το σινεμά ήταν το μεγάλο μου πάθος και για αυτό, ακόμα και όταν δεν φαίνονται, έχω κάνει πολλές θυσίες. Γιατί στην Ελλάδα για να κάνεις κινηματογράφο είναι δεδομένο ότι θα κάνεις θυσίες. Δεν βγάζεις χρήματα, ο χρόνος που δαπανάς είναι μεγάλος, οι συνθήκες δύσκολες και το χειρότερο από όλα, ο κόσμος δεν το βλέπει, άρα υπάρχει και μια ματαίωση».
Πέπη Νικολοπούλου, elculture.gr, 14.11.2023
Περισσότερα για την παράσταση και αγορά εισιτηρίων: Έγκλημα και Τιμωρία
