Την Τετάρτη 23 Οκτωβρίου έρχεται από το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης στη σκηνή του Θεάτρου Πορεία η παράσταση «Ο Θεός της Σφαγής» σε σκηνοθεσία Μάνου Βαβαδάκη. Φυσικά, δεν θα είναι η πρώτη φορά που το «Πορεία» φιλοξενεί παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης και σίγουρα θα είναι η πολλοστή φορά που παραστάσεις του ταξιδεύουν στην Αθήνα· καλλιεργώντας συστηματικά ένα διάλογο ανάμεσα σε μια σκηνή της περιφέρειας και του πιο ασκημένου αθηναϊκού κοινού.

«Είναι πολύ κρίσιμο να ρίχνουμε γέφυρες επικοινωνίας με το κοινό εκτός του νησιού χωρίς φυσικά να προδίδουμε τις δικές μας αγωνίες για το θέατρο. Προσπαθούμε σταθερά να φέρνουμε το θεατρικό αποτύπωμα της περιφέρειας, επιδιώκοντας συνεργασίες με θεσμούς και με ιδιώτες», εξηγεί η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης Έφη Θεοδώρου, η οποία ομολογεί πως, στα πέντε χρόνια που ασκεί τα καθήκοντα της εκεί, εργάζεται για ένα μη αναμενόμενο ρεπερτόριο σε μια σκηνή της περιφέρειας.

Νέα φόρμα

Σε αυτό το πλαίσιο σκέψης ήρθε και η επιλογή του διάσημου έργου της Γιασμίν Ρεζά, όπως θα το σκηνοθετήσει ο Μάνος Βαβαδάκης με πρωταγωνιστές τους Γιώργο Κριθάρα, Ιώ Ασηθιανάκη, Φανή Γεωργακάκη και Φοίβο Παπακώστα. «Φέτος, αναζητούσα μια άλλη φόρμα· και τη βρήκα σε ένα κείμενο βατό και καλογραμμένο, με ωραία πλοκή που θίγει εξαιρετικά επίκαιρα θέματα. Γιατί ο ‘Θεός της Σφαγής’ εκτός από το ζήτημα του σχολικού εκφοβισμού που αποτελεί μια κοινωνική μάστιγα, αναρωτιέται για την ενηλικίωση των γονιών και φυσικά για το αν και κατά πόσο ο άνθρωπος έχει καταφέρει να κυριαρχήσει στα ένστικτα του» σχολιάζει η κ. Θεοδώρου.

Είναι η πρώτη απόπειρα να εντάξει ένα έργο με τέτοιες ποιότητες στο ρεπερτόριο του ΔΗΠΕΘΕ που από το 2019 έχει διατρέξει μια ευρεία γκάμα δραματουργιών: Από τη «Φαίδρα» του Ρακίνα και τη σύνθεση του «Φαέθωντα» σε κείμενα Οβίδιου-Ευριπίδη, μέχρι την «Πανώρια» του Χορτάτση, τον «Καπετάν Μιχάλη» ως λαϊκή όπερα από τον Δημήτρη Μαραμή, αλλά και κείμενα της ξένης κλασικής εργογραφίας όπως «Το όνειρο ενός γελοίου» του Ντοστογιέφγσκι και το έργο του Κολτές «Η ημέρα των φόνων στην ιστορία του Άμλετ». Στη συνείδηση της Έφης Θεοδώρου (και πιθανότατα στην κοινή συνείδηση) όταν το θέατρο είναι καλό και έχει δημιουργηθεί κάτω από καλές συνθήκες «μπορεί να σταθεί οπουδήποτε. Αυτός είναι ο κανόνας για εμάς, χωρίς να θέλω να υποτιμήσω το κρητικό κοινό ή να υπερτιμήσω το αθηναϊκό. Πιστεύω ότι τα αντανακλαστικά στις ποιοτικές παραγωγές ευαισθητοποιούνται σε κάθε συνθήκη».

Η ανταπόκριση του θεατρικού κοινού στην Κρήτη

Η, μέχρι στιγμής, εμπειρία της στο ΔΗΘΕΠΕ Κρήτης έχει αποδείξει πως το κοινό των Χανίων και των άλλων κρητικών πόλεων (όπου παρουσιάζονται οι παραγωγές) δίνει ένα πρόκριμα στα ελληνικά ή και ελληνότροπα κείμενα, χωρίς αυτό να προσφέρει απαραίτητα μια ασφαλή δικλείδα. Η λαϊκή όπερα του Μαραμή πάνω στο εμβληματικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη είχε καθολική αποδοχή από το κοινό σε κάθε άκρη του νησιού ενώ παραστάσεις που επιχείρησαν να διεισδύσουν στην τοπική κοινωνία χάρη στη θεματολογία τους έτυχαν, επίσης, προσοχής: Ανάμεσα τους η «Πανώρια» του Γεωργίου Χορτάτση σε σκηνοθεσία Μάνου Βαβαδάκη, το «Αντιπεπονθός» – Η κρητική βεντέτα», σε σκηνοθεσία Παντελή Δεντάκη ή ακόμα και «Η ιστορία του Καλλιβρεταναγνώστη» έργο βασισμένο στο διήγημα «Το δώρο του γιανίτσαρου» του Ιωάννη Κονδυλάκη από τον Κωστή Καλλιβρετάκη, η οποία παρουσιάστηκε σε καφενεία του Νομού Χανίων, φτάνοντας ακόμα και στα μικρά χωριά.

Οι εκπλήξεις από το νεανικό κοινό

Φυσικά, δεν έλειψαν και οι εκπλήξεις. Η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης χαρακτηρίζει αναπάντεχη την ανταπόκριση του κοινού στο πρόσφατο ανέβασμα έργου της Λένας Κιτσοπούλου «Το πράσινο μου, το φουστανάκι» σε δική της σκηνοθεσία. Επιβεβαιώνοντας, έτσι, μια από τις κατακτήσεις της τελευταίας πενταετίας που αναφέρεται στην προσέγγιση του νεανικού κοινού της πόλης από το ΔΗΠΕΘΕ.

Παρόλα αυτά, η γενική διαπίστωση είναι πως «υπάρχει αρκετός δρόμος να διαβούμε. Δεν φτάνει εύκολα το κοινό στη θεατρική αίθουσα, δεν κατακλύζονται τα θέατρα μας από κόσμο και εξακολουθεί να είναι για εμάς ένα στοίχημα να κερδίσουμε το μέσο κοινό. Αυτό το κοινό ανταποκρίνεται στις καλοκαιρινές παραγωγές όπου και πρωταγωνιστούν πρόσωπα αναγνωρίσιμα, ωστόσο, το χειμώνα δεν μπορεί να ικανοποιηθεί η ίδια ανάγκη. Και φυσικά παραμένει η αδυναμία μας να διεισδύσουμε εκτός της αίθουσας, στους κατοίκους των μικρότερων χωριών του νησιού, αφού γι’ αυτό απαιτούνται άλλα κόστη. Βρισκόμαστε, δηλαδή, πάντα στην αναζήτηση τρόπων για να τραβήξουμε την προσοχή των θεατών μας».

Καλλιτεχνική διαθεσιμότητα

Το αντίθετο συμβαίνει στο μέτωπο των καλλιτεχνών. Οι υπογραφές των σκηνοθετών και των ηθοποιών που έχουν βρεθεί στα Χανιά το αποδεικνύουν, ενθαρρύνοντας τη συζήτηση περί πολιτιστικής αποκέντρωσης: Οι Βασίλης Παπαβασιλείου, Νίκος Μαστοράκης, Σάββας Στρούμπος, Άρης Μπινιάρης, Γιάννης Καλαβριανός, Γιώργος Κουτλής, Παντελής Δεντάκης, Μαρία Κεχαγιόγλου, Γιάννης Στάνκογλου, Μαρία Σκουλά κ.α. έχουν συνδράμει τις προσπάθειες του ΔΗΠΕΘΕ καθώς και θεσμοί όπως η Εθνική Λυρική Σκηνή. «Το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης είναι ένας οργανισμός υγιής, προσφέρει καλές συνθήκες εργασίας, βρίσκεται σε μια πολύ ωραία πόλη και εκτός Αθήνας. Πολλοί οι λόγοι για να μην συναντήσουμε αντιστάσεις».

Παράσταση και δράσεις το χειμώνα

«Ο θεός της σφαγής» θα δώσει 14 παραστάσεις στα Χανιά, στο Ρέθυμνο, στο Ηράκλειο, στον Άγιο Νικόλαο και σε άλλες περιοχές της Κρήτης ενώ στην σκηνή του Πορεία θα βρεθεί για πέντε βράδια από τις 23 έως τις 27 Οκτωβρίου, ως υπενθύμιση της συνομιλίας με το θέατρο που παράγεται στην ελληνική περιφέρεια.

Δεν θα είναι όμως, η μοναδική παρουσία του ΔΗΠΕΘΕ μέσα στο χειμώνα. Υπό την επιμέλεια του εικαστικού Αντώνη Βολανάκη ετοιμάζεται το Δεκέμβριο μια μεγάλη έκθεση όπου όλοι οι θησαυροί του οργανισμού – ιδρυθέν το 1973 από τον Αλέξη Μινωτή – θα εκτεθούν στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων. Νωρίτερα στις 8 και 9 Νοεμβρίου, το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο και την Περιφέρεια Κρήτης, το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης και το ΚΘΒΕ θα διοργανώσουν συνέδριο για το μεγάλο αίτημα-ζήτημα του θεάτρου στην Περιφέρεια.

Οι ηθοποιοί του «Θεού της σφαγής» μιλούν για τις προκλήσεις του θεάτρου της περιφέρειας:

Ιώ Ασηθιανάκη Όταν το 2012 αποφάσισα να ζήσω στα Χανιά και να ιδρύσω το Τheatre 73100, το καλλιτεχνικό σκηνικό ήταν τελείως διαφορετικό· και με σιγουριά μπορώ να πω ότι το θέατρο αλλά και το κοινό του  βελτιώνονται συνεχώς από τότε. Μεγάλο πρόβλημα στην, εδώ, καλλιτεχνική δημιουργία είναι ο μειωμένος αριθμός καλλιτεχνών – όπως είναι λογικό οι περισσότεροι ντόπιοι ηθοποιοί επιλέγουν την Αθήνα, οπότε όταν μία παραγωγή, όπως συμβαίνει τώρα με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κ., μπορεί να συνδυάσει δυναμικό διαφορετικών πόλεων δημιουργούνται πολύ, μα πολύ γόνιμες συνεργασίες – οι οποίες θα καθίσταντο σχεδόν αδύνατες κάτω από άλλες συνθήκες. Το συμπέρασμα για μένα είναι πως η επαρχία έχει σταθερά την ανάγκη στήριξης των κρατικών φορέων: Το οικονομικό παραμένει τεράστιο ζήτημα και οφείλουν όλοι να καταλάβουν πως δεν υπάρχει μόνο η Αθήνα στον καλλιτεχνικό χάρτη.

Φανή Γεωργακάκη  Δεδομένου ότι το περιφερειακό θέατρο έχει ως βάση και απευθύνεται σε επαρχιακές πόλεις, το κοινό είναι διαφορετικό από αυτό της Αθήνας. Οι θεατές έχουν λιγότερες επιλογές για να παρακολουθήσουν θεατρικές παραστάσεις. Κι έτσι όταν το εκάστοτε περιφερειακό θέατρο αναλαμβάνει μια παραγωγή, τότε καλείται η επιλογή αυτή να είναι από τη μία καινοτόμα, ώστε να εκπαιδεύσει το κοινό του, από την άλλη να μπορέσει το κοινό να συνδεθεί. Σε αυτή τη σύνδεση έρχεται και η πρόκληση για τον ηθοποιό. Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την επικοινωνία ηθοποιού και θεατών: Το γεγονός ότι ένας ηθοποιός φεύγει για ένα ορισμένο διάστημα από τη βάση του από τη μία είναι κάτι το οποίο μπορεί να τον βγάλει από κάποια ροή, κυρίως στα επαγγελματικά. Από την άλλη, αν στην επαρχία οι συνθήκες είναι ευνοϊκές καλλιτεχνικά και εργασιακά τότε είναι μια ευλογία που θα θέλαμε να έχουμε.

Γιώργος Κριθάρας Είναι πρόκληση να φεύγεις από τη “βάση” σου, από εκεί που θεωρείς ότι είναι η ζωή σου, να ζεις για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μακριά από το σπίτι σου, να ταξιδεύεις για δουλειά, να μένεις σε έναν καινούργιο τόπο για 1-2 μήνες, να γνωρίζεις τους ανθρώπους (τους ανθρώπους που στελεχώνουν τα θέατρα και τους ανθρώπους που θα είναι θεατές μιας παράστασης), να παίζεις θέατρο σε τόπους που δεν φανταζόσουν, να κάνεις θέατρο με επαγγελματικούς όρους σε όλα τα επίπεδα. Όλα έχουν ενδιαφέρον και δυσκολίες.

Φοίβος Παπακώστας Αρχικά χρειάζεται να υπενθυμίσουμε δυστυχώς το αυτονόητο: Πως το θέατρο στην περιφέρεια δεν είναι ούτε υποδεέστερο ούτε κατώτερο, δεδομένων ακόμη και των συνθηκών ή των δυσκολιών που μπορεί να το διέπουν. Στην περιφέρεια, οι θεατρικές παραγωγές έχουν και οφείλουν να έχουν πολύ καλύτερο μέλλον διότι οι θεατές τους, που έχουν μικρή εξοικείωση, αποκτούν μια αίσθηση ότι “καινούργια πράγματα συμβαίνουν στον τόπο τους” και έτσι το ανανεωτικό συναίσθημα μιας επερχόμενης δημιουργίας λειτουργεί καταλυτικά εντός του κοινωνικού ιστού. Το έχω ζήσει εμπειρικά έχοντας μεγαλώσει στο νησί της Κύπρου, όπου είχα την τύχη να δω στο θέατρο καινούργια πράγματα κι αυτό είχε λειτουργήσει ασυνείδητα μέσα μου ως μια νέα πηγή δύναμης και ενεργητικότητας που σε καμία περίπτωση δεν θα λειτουργούσε με το εύκολο μέσον της τηλεόρασης ή άλλων απεικονίσεων της καθημερινότητας  μου. Η επιρροή των μελών μιας ομάδας θεάτρου στους ρυθμούς της περιφέρειας γίνεται πιο αρμονικά και με καλύτερη σύνδεση με τον βασικό σκοπό. Ζούμε σε μια εποχή όπου η επιθυμία ή η πρόθεση για αποκέντρωση λαμβάνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις και είναι μια ιδέα οικολογική. Διότι το θέατρο ως μια Τέχνη ζωντανή του παρόντος, του χώρου και του χρόνου εναρμονίζεται και προσαρμόζεται πάντα στον χώρο που λειτουργεί. Συνεπώς είναι και μια πολύ συναρπαστική εμπειρία για τον ηθοποιό.

Στέλλα Χαραμή, monopoli.gr, 3.10.2024