Στο θέατρο ΠΟΡΕΙΑ παρακολουθήσαμε τον Απρίλιο 2024 την παράσταση «Περλιμπλίν και Μπελίσα», του διακεκριμένου Ισπανού Frederico de Garsia Lorca. Επρόκειτο για μια συνειδησιακή ανίχνευση ανθρωπίνων αδιεξόδων. Οι σάτυροι και οι νύμφες, ερωτομανή πλάσματα της φύσης, κυριαρχούν στα αδύναμα και ευαίσθητα ανθρώπινα πλάσματα, που κατατρύχονται από ανέλεγκτα πάθη (εξ οὐ και νυμφομανία).

Β. Ο Δημήτρης Τάρλοου υπερέβη εαυτόν και χάρισε μία περίτεχνη πορεία ειδυλλιακού ρομαντισμού και ανανταπόδοτου έρωτα. Βασισμένος στην ιδιοφυΐα του Lorca, απέδωσε με περισσή λεπτότητα και ειδωλοποιΐα των προσώπων του δράματος, εκείνο που η Μήδεια διακινδύνευσε: «ερρέτω αιδώς, ερρέτω αγλαϊη» (ας πάει να χαθεί η ντροπή, ας πάει να χαθεί, Απολλώνιος Αργοναυτικά, στ. 786) αλλά και η Φαίδρα μορφοποίησε δύο μορφές της αιδούς, «δισσαί δ‘ εισίν, η μεν ου κακή, η δ’ άχθος οίκων (= είναι δυο λογιών: η μία είναι καλή και η άλλη χαλασμός, Ιππόλυτος, Ευριπίδη, στ. 385-386). Ο σκηνοθέτης συνειδοποιεί και μεταφέρει επιτυχώς ότι ο έρωτας καθυποτάσσει τα ανθρώπινα.

Γ. Ο τεχνίτης του λόγου Λόρκα αποτυπώνει κάποια ιστορία αλληγορούσα, εξωπραγματική, ως εάν τα ονειρικά νέφη, τα ξωτικά (duendes) να κατέρχονται στην ανθρώπινη πραγματικότητα (Οβιδίου Μεταμορφώσεις). Με το έργο αυτό (1929) ο συγγραφέας συνθέτει ένα γκροτέσκο αλληγορικό δράμα, μια ελεγεία περί του ανεκπλήρωτου έρωτα, ένα ουτοπικό ταξίδι. Ήδη πριν από πολλούς αιώνες ο Λόπε ντε Βέγκα, χρησιμοποιώντας το όνομα «Μπελίσα» περιγράφει μια φιλάρεσκη γυναίκα, που αναστατώνει τον αντρικό πληθυσμό.

Δ. Η όμορφη μικρή Μπελίσα του Λόρκα παντρεύεται καθ‘ υπόδειξιν της μητέρας της τον πλούσιο γείτονά της Περλιμπλίν, που κι αυτός οδηγείται σ‘ αυτόν τον γάμο από την οικονόμο του Μαλκόλφα. Παρ‘ όλη την αγαστή συμφωνία, κυρίαρχος εμφανίζεται στην μικρή νύφη ο έρωτας προς συνομηλίκους της φυσικώ τω λόγω. Φαντασιώνεται οργιαστικές σκηνές, στο νυφικό της κρεββάτι, δίπλα από τον κοιμώμενο μακαρίως σύζυγό της Περλιμπλίν, ο οποίος αφού βγάζει στο κεφάλι του δύο κέρατα, επινόηση άλλον υπερβολική παίζει έναν ρόλο αποφασιστικό για τις αισθήσεις της Μπελίσα, στην προσπάθειά του να αποκαταστήσει τους δεσμούς με την μικρή σύζυγό του. Την πείθει, ότι κάποιος εύρωστος νέος, είναι σφοδρά ερωτευμένος με τη Μπελίσα, τελικά όμως απομακρύνεται και δεν της επιδεικνύει το πρόσωπό του, το οποίο καλύπτει με έναν χιτώνα.

Στην πραγματικότητα πρόκειται για τον Περλιμπλίν που υποδύεται έναν ευειδή νέο, με τον οποίο ερωτεύεται η σύζυγός του. Αφού οργανώνει στον κήπο του σπιτιού τους, μια συνάντηση με τον φανταστικό εραστή, εκεί στο κρατούν σκότος, μαχαιρώνεται αυτός ο νέος, δηλαδή ο ίδιος ο Περλιμπλίν, προκειμένου να πείσει την μικρή και αλαφιασμένη Μπελίσα, ότι ο υποτιθέμενος εραστής πέθανε, αλλά το ίδιο συνέβη και με τον ίδιο. Ένας δράστης για δύο φόνους, με το ίδιο θύμα! Η Μπελίσα ρίχνεται στο άψυχο κορμί του συζύγου της ομολογούσα τον έρωτά της γι‘ αυτόν.

Ε. Η εύτακτη αρμονία των αισθήσεων ισορροπεί, ως ερωτική έκσταση ή αλλιώς ως αχαλίνωτη επίδοση των θνητών, στην προσπάθεια να πλησιάσουν στο τέλειο. Η Αφροδίτη, δολοπλόκος, ερωτική, ηγεμονεύει σε ομάδες ατάκτων θεϊκών νυμφών, σατύρων, μαινάδων. Η ευαίσθητη ψυχή μιας νέας σύρεται έρμαιο των ονείρων περί του ερωτισμού, του αισθησιασμού. Η δέκατη Μούσα Σαπφώ, η Λεσβία, («εγκάρδια φίλη της θεάς») καθορίζει επακριβώς την αντίδραση μιας νέας μπροστά στη θέα ενός ωραίου εραστή: «θαμπώνουμε τα μάτια μου, δεν βλέπω,/ βουίζουνε τ‘ αυτιά μου, / ιδρώτας με περιλούζει κρύος, με συνεπαίρνει όλην τρέμουλο, / γίνομαι χόρτο πράσινο, θαρρώ θα ξεψυχήσω όπου να ‘ναι, όμως τολμώ, που μόνη μου είμαι» (Σ. Κακίσης, Σαπφώ, τα ποιήματα, σελ. 15, Ερατώ, 2002). 

Αλλά η Σαπφώ πληροφορεί πως τα μήλα είναι σύμβολα, ως μορφοποιούνται από την Μπελίσα, την όμορφη, χυμώδη, μυρωμένη, ηγερία του γερασμένου συζύγου της. Ο έρωτας όμως είναι «γλυκύπικρον αμάχατον όρπετον» (=ερπετό γλυκόπικρο, ανίκητο), κατά την ίδια θεόπνευστη ποιήτρια. Ο ρομαντισμός της κλασσικής Ελλάδας παραπέμπει σε υπέρτατη εκχείλιση αφανών παθών, από τα οποία φλέγονται κυριολεκτικά τα άγουρα νιάτα. Ο θεός Ίμερος, συνδετικός δεσμός μεταξύ των ατόμων, διαχέει τον έρωτα στις ανθρώπινες καρδιές και υπό λυρικές εξάρσεις συμβολίζεται η αναγκαιότητα υποφώσκουσας συγκίνησης και έλξης των σωμάτων. Οι Ερινύες («ώ γλυκείαι παίδες αρχαίου σκότου» = «μειλίχιες κόρες του αρχαίου Σκότου», κατά τον Οιδίποδα, εν Κολωνώ, στ. 106), παραμονεύουν να τιμωρήσουν όσους παρεκτρέπονται, χωρίς ο φόβος τους να μειώνει τα ηδονικά δρώμενα.

Η ακαταμάχητη Δάφνη αποκρούει τον ερωτοχτυπημένο Απόλλωνα, που την κυνηγάει λυσσασμένα και εκείνη καλεί σε βοήθεια τον πατέρα της Πηνειό: «απ‘ τη μορφή, που άρεσε πολύ απάλλαξέ με, καν‘ χαλάσει». Εκείνος την μεταμόρφωσε στο λουλούδι Δάφνη

Μεταμορφώσεις Οβιδίου, στ. 546).

ΣΤ. Η σκηνή του θεάτρου μεταφέρει, ως όνειρο, σε μια εξωπραγματική εξιδανίκευση, όπου κυριαρχεί ένα υπερμεγέθες φόρεμα της μητέρας της Μπελίσα, η οποία καθοδηγεί την θυγατέρα της στον γάμο με τον πλούσιο Περλιμπλίν. Εκτός αυτού το νυφικό κρεβάτι με τη μεταμόρφωσή του σε έναστρο ουρανό και τις οργιαστικές αναλαμπές της νεαρής νύφης με πλήθος εραστών προσδίδει στην ατμόσφαιρα ιδεατή αισθαντικότητα. Η αρχική μαύρη απόχρωσή του μετατρέπεται σε έναν κήπο, όπου διαδραματίζεται το τέλος της παράστασης. Παράλληλα, δύο διαβολεμένα πλάσματα -δαιμόνια- τραμπαλίζονται σε δύο κούνιες και διεγείρουν τους αδύναμους θνητούς.

Οι επί σκηνής εκτελεστές των μουσικών ακουσμάτων του Φοίβου Δεληβοριά, συμβάλλουν στην εικονοποιία του θεάματος. Ο κύριος υπεύθυνος αυτής της αλληγορίας μέσα στην οποία διεκτραγωδείται ένα δράμα, είναι ο σκηνογράφος Άγγελος Μέντης, που απεικόνισε ένα σύμπαν τραγικό με ιδεώδη πρόσωπα.. Η διδασκαλία της κίνησης από την Μαρκέλλα Μανωλιάδη εξαιρετική. Η συνδρομή του Αλέκου Αναστασίου ήταν πολύτιμη με τους υποβλητικούς φωτισμούς, που εξασφάλισαν ένα περιβάλλον υποβλητικό. Ο επί σκηνής μουσικός Κώστας Νικολόπουλος έφερε εις πέρας τη δύσκολη αποστολή του μουσικού συγχρονισμού των δρωμένων.

Ζ. Ο Δημήτρης Τάρλοου αρίστευσε υπό την καθοδηγητική του μπαγκέτα όλοι οι συντελεστές του θεάματος έλαβαν θετικό πρόσημο και έφεραν στην επιφάνεια ένα λαϊκό αφήγημα, κατάλληλα διαμορφωμένο σε κωμικοτραγωδία.

Ο σκηνοθέτης είχε επιχειρήσει παρόμοια πρωτοπορία στον κόσμο του ιδανικού, ουράνιου, εξωπραγματικού, ουτοπικού, φανταστικού, συναισθηματικού, με το έργο «Δόξα Κοινή», στο οποίο το σουρεαλιστικό ποίημα «Εις την οδόν Φιλελλήνων», του Ανδρέα Εμπειρίκου, έλαβε σάρκα και οστά, σε μια ονειρική, θαυμάσια επί σκηνής μεταφορά.

Οι ηθοποιοί ακολούθησαν με συνέπεια τις οδηγίες και ενστερνίστηκαν επακριβώς τα πρόσωπα του έργου, στηριζόμενοι βέβαια και στις δικές τους ικανότητες.

Η Μαριάννα Πουρέγκα (Μπελίσα) με πειστικές κινήσεις θάμπωσε τους φιλοθεάμονες ως αδέσμευτο θηλυκό, που δεν υποχωρεί στις μακραίωνες αρχές πίστης. Η θηλυκότητά της και οι κατά φαντασίαν ερωτικές περιπτύξεις δίνουν εύστοχα τη θέση τους, στον θλιμμένο οδυρμό πάνω από το πτώμα του αυτοκτόνου συζύγου της (είχε διακριθεί στο ρόλο της Σόνιας, στο «Έγκλημα και Τιμωρία», του Ντοστογιέφσκι, στο θέατρο Πορεία, με σκηνοθεσία Δ. Τάρλοου, το 2024).

Ο Χρήστος Σαπουντζής εκπροσώπησε με χαρακτηριστική άνεση, τον απόμακρο ηλικιωμένο, Περλιμπλίν, που σύρεται σε έναν ανομοιογενή γάμο με μια μικρή, σε αντίθεση με τη φύση των πραγμάτων. Παρ‘ όλα αυτά αίρεται στο ύψος του λογικού συζύγου, που νουθετεί την ασυλλόγιστη Μπελίσα και με ένα οδυνηρό τέχνασμα την οδηγεί στη μετάνοια. Τον χαρακτήρισε η σταθερότητα του ρόλου, που είχε επωμισθεί (διέπρεψε μεταξύ άλλων, στον «Οιδίποδα επί Κολωνώ», του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία Γιώργου Σκεύα, το 2023).

Η Γιολάντα Μπαλαούρα (μητέρα της Μπελίσα), παρ‘ όλη την ακινησία της, λόγω του ρόλου της, ως υπερφυσικού όντος, απομύζησε έντεχνα από την γκροτέσκο εμφάνιση, λεπτές υποκριτικές ιχνηλασίες, ικανές να συγκινήσουν τους αδημονούντες (είχε διαπρέψει, μεταξύ άλλων στην νύχτα της Ιγκουάνα, του Τέννεση Ουίλιαμ, το 2022, στο Βασιλικό Θέατρο, Θεσσαλονίκης). 

Η Δανάη Σαριδάκη, ως Μαλκόλφα, άψογη, αφοσιωμένη οικονόμος της Περλιμπλίν, παραμένει υπομονετική, σταθερή στην υπηρεσία του αφεντικού της (την είχαμε θαυμάσει στους «Δαιμονισμένους», σε σκηνοθεσία Θ. Αμπατζή, 2017, στο Εθνικό Θέατρο).

Ο Περικλής Σιούντας (μετείχε στις «Όρνιθες» του Αριστοφάνη, με σκηνοθεσία Γιάννη Ρήγα, στο θέατρο Δάσους, το 2020) και η Έλενα Μελά ως δαιμόνια, εκινούντο είτε πάνω σε μια κούνια είτε επεμβαίνοντας στην αφήγηση, με σχόλια και τραγούδια γύρω από τις κοινωνικές παρεκτροπές και τα παίγνια των πρωταγωνιστών. Ήταν και αυτοί εξαιρετικοί στους δύσκολους ρόλους, που είχαν επωμισθεί.

Η.. Το «Περλιμπίν και Μπελίσα» είχε διδαχθεί στην σκηνή του θεάτρου Τέχνης, του Κάρολου Κουν, το 1959, με μουσική του Μάνου Χατζηδάκι σε στίχους και μετάφραση του Ν. Γκάτσου (η μετάφραση αυτή έχει χρησιμοποιηθεί και στην κρινομένη παράσταση). Το άσμα που ακουγόταν επί σκηνής από την Φιόνη Μεταλληνού, μεταφέρθηκε από τον συνθέτη με τίτλο «πέρα στο θολό ποτάμι», στον «Μεγάλο Ερωτικό» του 1972 με τη φωνή της Φλέρυ Νταντωνάκη («Πέρα στο θολό ποτάμι έσκυψε η νύχτα να λουστεί έτσι και η όμορφη Μπελίσα μ‘ ένα φιλί θα δροσιστεί πάνω στο πέτρινο γεφύρι κάθεται η νύχτα δροσερή έτσι και η όμορφη Μπελίσα στον κήπο θα τον καρτερεί»).

Θ. Το έργο αυτό έχει τα χαρακτηριστικά μιας πολύχρωμης φάρσας ή ελεγείας του έρωτα ή υπερρεαλιστικής προσέγγισης ή ουσιαστικής ψευδαίσθησης ή αλλόκοτου κόσμου ή ανεξάρτητης γυναικείας φωνής, ή μυθικού θρύλου ή κάποιου παραλογισμού ή απόκοσμου λυρισμού ή μιας τραγωδίας ή των ανεκπλήρωτων ηδονών ή μιας διονυσιακής τελετουργίας ή ύμνου του Άρρητου (ο άκρως μυστικιστικός συμβολισμός των μήλων πρασίνου, ως γυναικείας ερωτοτροπίας, που έχει ανά χείρας ο Δον Περλιμπλίν και κόκκινων που διαχέονται στην σκηνή, υπονοούν την παρθενία, τη γονιμότητα, την αγάπη, την θηλυκή γοητεία).

Το θέατρο Πορεία θα σεμνύνεται με το «Περλιμπλίν και Μπελίσα». Ο έρωτας και η ψυχή ανταγωνίζονται προσδεδεμένοι στην ίδια λέμβο, ως αποτυπώνονται εναργώς στο γλυπτό Psyché raminée par le baiser de l‘ amour του Ιταλού Antonio Canova, που αναπαριστά ένα επεισόδιο  από τον «Χρυσό Γάϊδαρο» του Αποθήλιου και ακολουθεί νοερά τα πρόσωπα των υποκριτών.

Από τη θέση μας οφείλουμε, εις ένδειξιν θαυμασμού, να μεταφέρουμε το συνοδεύον, τα επί σκηνής δρώμενα, ποίημα «Πέθανα από αγάπη» σε ποιητική απόδοση Δ. Τάρλοου και Φ. Δεληβοριά: «Με σκότωσε, σκοτώσαν την αγάπη. Σκοτώθηκε, σκοτώσαν την αγάπη. Πείτε τους ότι τ‘ αηδόνι! Είναι μαχαίρι που σε σκοτώνει,/ Πείτε τους είναι σπασμένο, με το λαιμό του θρυμματισμένο. Πείτε τους είναι θαμμένο. Κι από αιώνες λησμονημένο. Με σκότωσε, σκοτώσαν την αγάπη! Σκοτώθηκε, σκοτώσαν την αγάπη. Έλα και δώσ‘ μου το χέρι! Τώρα που πέφτω όπως τ‘ αστέρι. | Λέει τ‘ όνομά μου ο αέρας. Γίνομαι σκόνη. Στο φως της μέρας./ Έλα και δώσ‘ μου το χέρι. Τώρα που σβήνω όπως τ‘ αστέρι. / Σκοτώθηκα, σκοτώσαν την αγάπη. Μέσα στη νύχτα πέθανα από αγάπη».

Κωνσταντίνος Γ. Βασιλείου, fractalart.gr, 14.5.2024

Περισσότερα για την παράσταση και αγορά εισιτηρίων: Περλιμπλίν και Μπελίσα