Ο αέρας χορεύει μανιασμένα το ανοιχτό παράθυρο και τη θάλασσα στο γειτονικό Νειμποριό, αλλά στο «χειμωνιάτικο» δωμάτιο του ανδριώτικου αρχοντικού η συζήτηση έχει ζεσταθεί με μύχιες διηγήσεις. Γύρω από το μεγάλο ξύλινο τραπέζι, ο θίασος της παράστασης «Έγκλημα και τιμωρία» έχει μπει στην περιπέτεια των αναγνώσεων, ξεδιπλώνει σκέψεις και προβληματισμούς στο προγονικό σπίτι του Δημήτρη Τάρλοου, με τον ίδιο να κεντρίζει διαρκώς τους συνοδοιπόρους του σ’ ένα «ένδον σκάπτε» με αφετηρία τα θέματα της παράστασης.

Η κουβέντα έρχεται στην πίστη και την ανάσταση, την ενοχή και την τιμωρία, τη βία και το θαύμα· οι προσωπικές αφηγήσεις αλλά και τα διασκεδαστικά παραλειπόμενα ξεχύνονται πηγαία και κάπως έτσι, με τις αναγνώσεις στο ψηλοτάβανο (χτισμένο το 1866) καπετανόσπιτο και τις ασκήσεις ως το σούρουπο με μάτια κλειστά στην απλόχωρη αμμουδιά στο Παραπόρτι και στους καταρράκτες της Πυθάρας, βλέπεις να γεννιέται το αλφαβητάρι μιας παράστασης μέσα από το μοίρασμα και μια κοινοβιακής προσέγγισης συνύπαρξη.

Πάνε 18 χρόνια από τότε που η Ρενάτε Τζετ είχε βρεθεί με την ομάδα του θεάτρου Πορεία στην Άνδρο για τις πρόβες του «The Man Who». Φέτος, ο γνωστός σκηνοθέτης αποφάσισε να δοκιμαστεί πλέον ο ίδιος σ’ αυτή τη συνθήκη στο νησί όπου περνά τα καλοκαίρια του και έζησε κάποια χρόνια ως παιδί με τους γονείς του.

Εξομολογητικός και παραστατικός, παρασύρει τους ηθοποιούς σ’ αυτό το «παιχνίδι» αλληλο-ανακάλυψης κι έτσι ακούμε τον Προμηθέα Αλειφερόπουλο να συλλογίζεται πάνω στην αδυναμία του Ρασκόλνικωφ, τον οποίο θα υποδυθεί, να υποστηρίξει αδιαπραγμάτευτα τις επιλογές του και τον Δημήτρη Ήμελλο (που θα αναμετρηθεί με τον ρόλο του Πορφύριου) να μιλά για την αγαθότητα ως χαρακτηριστικό της ρωσικής ιδιοσυγκρασίας και ν’ ανακαλεί στιγμές από μαθήματα αναπάντεχα στην περίφημη Ακαδημία Θεατρικής Τέχνης της Μόσχας όπου σπούδασε.

Το «Έγκλημα και τιμωρία» δια χειρός Θανάση Τριαρίδη στο θέατρο Πορεία

Κορυφαίο ψυχογράφημα της ανθρώπινης ύπαρξης και ηθικής, το «Έγκλημα και τιμωρία» υπήρξε «αχειροποίητος επιλογή» στον προγραμματισμό του, μας λέει ο Δημήτρης Τάρλοου διευκρινίζοντας, όμως πως από τις 23 Νοεμβρίου το κοινό του Πορεία θα δει ένα καινούργιο έργο που φέρει ανεξίτηλη την σφραγίδα του Θανάση Τριαρίδη.

Η ιστορία του φοιτητή, ο οποίος δολοφονεί μια γριά τοκογλύφο επιδιώκοντας να απαλλάξει την κοινωνία από ένα άπληστο και κακόβουλο άτομο και χάνεται σε έναν λαβύρινθο τύψεων, προσεγγίζεται εδώ σαν ένας εφιάλτης σε λούπα, που συμπεριλαμβάνει μέχρι και την οδυνηρή και ντροπιαστική για την ανθρωπότητα εμπειρία του Ολοκαυτώματος (χαρακτηριστική προβληματική του συγγραφέα), ενώ επιφυλάσσει κι έναν ρόλο-έκπληξη για τον ίδιο τον Ντοστογιέφσκι.

Τη Σόνια θα υποδυθεί η Μαριάννα Πουρέγκα και τη Ντούνια η Στέλλα Βογιατζάκη, ο Κώστας Φιλίππογλου θα ερμηνεύσει, επίσης, τον αστυνομικό ανακριτή καθώς θα υπάρχει διπλή διανομή για τον ρόλο, ο Δημήτρης Μπίτος εμφανίζεται ως Σβιντριγκάιλοφ, ενώ στο τετράγωνο η ερμηνευτική πρόκληση για τη Σοφία Σεϊρλή (ως μητέρα του Ρασκόλνικωφ και φάντασμα της Αλιόνας) και τον Αλέξανδρο Μαυρόπουλο (Ντοστογιέφσκι/ Ραζουμίχιν).

«Πάντα ήξερα ότι έχω μια σχέση με τον Ντοστογιέφσκι με την έννοια ότι πολλοί από τους θεματικούς του άξονες με απασχολούν κι εμένα. Σε μία εποχή μεταβατική, ίσως έχει αξία να συζητήσει κανείς για το θέμα της πίστης και την εν ζωή ανάστασης» ομολογεί ο σκηνοθέτης.

Γυμνός στο όνειρό του σ’ έναν χώρο ερμητικό απ’ όπου δεν μπορεί να διαφύγει, με ανθρώπους γύρω του να ουρλιάζουν –μια αναφορά στα κολαστήρια των στρατοπέδων συγκέντρωσης–, βρίσκεται ο δικός τους Ρασκόλνικωφ. Και η Σόνια, που από τα Ευαγγέλια προτιμά την Ανάσταση του Λαζάρου και όχι του Ιησού, δέχεται να μπει σ’ ένα τέτοιο ψυχικό τοπίο προκειμένου να τον σώσει.

Σ’ αυτή την νεαρή πόρνη, η οποία έχει αναδυθεί «άμωμη μέσα από την καιόμενη βάτο της ύπαρξης», ο Τάρλοου ανιχνεύει κάτι από τον ντοστογιεφσκικό Ηλίθιο, έναν θηλυκό πρίγκιπα Μίσκιν. «Πρόκειται για μια σαλή, η οποία έχει κάτι το σχεδόν παιδικό, το σχεδόν α-νόητο. Απολύτως πεπεισμένη ότι μπορεί να ανασύρει τον Ρασκόλνικωφ από τη νεκρότητα, του δίνει να καταλάβει ότι μόνο μέσα από την καταβύθιση στα υπόγεια της ύπαρξης, μπορεί να δεχτεί την ύστατη ταπείνωση, άρα και την πιθανότητα αναστάσεως. Η τιμωρία είναι η αποδοχή της ασημαντότητας. Η Σόνια γίνεται η ρωγμή του, δηλαδή τον διαρρηγνύει, τον ανοίγει έτσι ώστε να μπορέσει να δεχτεί το κάτεργο και τη συνύπαρξη με βαρυποινίτες, όπως άλλωστε είχε συμβεί για τέσσερα χρόνια και στον Ντοστογιέφσκι. Εκεί φαίνεται ότι συνέβησαν δραματικές αλλαγές μέσα του και από τα κινήματα του Μοντερνισμού στράφηκε με έναν αιρετικό, κατά τη γνώμη μου τρόπο, προς την πίστη και άρχισε να γράφει τα μεγάλα του μυθιστορήματα».

Έχοντας μπει σ’ αυτή τη διαδρομή εδώ και δύο χρόνια, σε μια περίοδο που τον ενδιαφέρει να συνομιλήσει με ποικίλες εκδοχές του έρωτα –έπεται, άλλωστε, τη σεζόν 2024-25 πάλι στο Πορεία ο «Φρανκενστάιν» της Μαίρη Σέλεϊ, σε δική του διασκευή και δραματουργική επεξεργασία–, ο Θανάσης Τριαρίδης παραδίδει εδώ ένα κείμενο που δομείται σε ντουέτα και ολοκληρώνεται με μονολόγους.

Ένα τέτοιο αδιάσπαστο δίδυμο αποτελούν και οι εμβληματικοί χαρακτήρες του Πορφύρη και του Ρασκόλνικωφ, που στα μάτια του Τάρλοου η σχέση τους ξεπερνά αυτή του ανακριτή και του ανακρινόμενου και φθάνει να αποκτά μια χροιά, υπό μια ευρεία έννοια, ερωτική, «σαν ο ένας να μην μπορεί να κάνει χωρίς τον άλλον. Είναι σχέση εξάρτησης. Λέει ο πρώτος: “δεν θέλω να σε στριμώξω για να ομολογήσεις, θέλω να έρθεις εσύ μόνος σου να ομολογήσεις».

Ο ίδιος, πάντως, προτιμά να κρατήσει και τα εννέα πρόσωπα συνεχώς μπροστά μας, με παράλληλες αφηγήσεις, διαλόγους και εμβόλιμες σκηνές, επιδιώκοντας τη δημιουργία πολλών επιπέδων δράσης.

Σαν ένα παλίμψηστο χώρο μνήμης και (ταρκοφσκικής) νοσταλγίας φαντάζεται και το σκηνικό –που σχεδιάζει η Θάλεια Μέλισσα. Ένα ημιδιάφανο εικονοστάσι με θραύσματα τοιχογραφιών αλλά και αναφορές στα δηλητηριώδη, υγρά κάτεργα της ναζιστικής φρικωδίας συνθέτουν τον κλειστο(φοβικό) χώρο που φιλοξενεί έναν θίασο εγκλείστων σε αναμονή για το τέλος. Αυτή την ατμόσφαιρα καλείται να υπογραμμίσει μέσα από ένα ισοκράτημα και η μουσική του Φώτη Σιώτα, που θα εκτελεί ζωντανά επί σκηνής ο Τάσος Μυρισλής.

«Μια αίσθηση διάβρωσης αλλά ταυτοχρόνως και την υγρασία την εντός μας. Σαν μέσα στα υπόγεια της ύπαρξης να φύεται όλη η ευαισθησία και η δύναμη του ανθρώπου» είναι το αποτέλεσμα που θα επιδιώξει ο γνωστός σκηνοθέτης. Επισημαίνοντας την εβραϊκή καταγωγή της πατρικής του οικογένειας, αναφέρει, μάλιστα, πως είναι η πρώτη φορά που ο ίδιος αγγίζει την θεματική επικράτεια των στρατοπέδων συγκέντρωσης.

Έγκλημα και τιμωρία: η επιλογή των ηθοποιών

Τον ρωτώ τι υπαγορεύει την επιλογή των ηθοποιών και η απάντηση έρχεται: «Όλο και περισσότερο το σύνολο αλλά είναι και κατά περίπτωση. Εδώ κυρίως ήθελα να υπάρχει μία δεδομένη αγαθότητα, μια καλοσύνη. Δηλαδή να είναι ψυχισμοί που να νιώθω ότι θέλουν να συνυπάρξουν, να μας αφηγηθούν κάτι, να υποστούν μία διαδικασία. Νομίζω ότι αυτό που χρειαζόμαστε δεν είναι καλούς ηθοποιούς –που έχουμε πολλούς–, αλλά προσωπικότητες που να ορθώσουν ένα σκηνικό ανάστημα πέρα από ονόματα και ατομικές ικανότητες.

Τα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι δεν είναι νοητικές κατασκευές. Για να νιώσει ο θεατής πρέπει οι ηθοποιοί πραγματικά να νιώσουν ο ένας για τον άλλον. Και για να γίνει αυτό πρέπει πραγματικά να νιώσουν συμπόνια. Ένα από τα θέματα της παράστασης θα είναι η αποδοχή και η συμπόνια, η κατανόηση για την ανθρώπινη κατάσταση και η μάχη για να κρατηθεί στη ζωή κάτι. Αυτό κι αν είναι στοίχημα. Αν το πετύχουμε θα είναι μεγαλύτερο από οποιαδήποτε παράσταση».

Ιωάννα Γκομούζα, AthensVoice, 7.9.2023