Πρωτοδιάβασε έφηβος το «Έγκλημα και τιμωρία», ίσως σε κάποια καλοκαιρινά μεσημέρια στην Άνδρο, μετά τη θάλασσα. Και εκείνος ξαπλωμένος στα καθαρά σεντόνια βυθιζόταν στις σελίδες με τους ήρωες του Ντοστογιέφσκι, τον Ρασκόλνικοφ, τη Σόνια, την Ντούνια, τον Σβιντριγκάιλοφ, τον Πορφύριο να «ξεφεύγουν» από τις γραμμές του βιβλίου και να ζωντανεύουν γύρω του. «Η σχέση μου με τον Ντοστογιέφσκι στην πραγματικότητα είναι μια σχέση χωρίς τέλος» θα μου εξομολογηθεί όταν τον συναντώ ένα καλοκαιρινό πρωινό Σαββάτου. Ο Δημήτρης Τάρλοου, ο καταξιωμένος σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεάτρου Πορεία, μοιάζει να μην αναπαύεται ούτε αυτές τις ημέρες της καλοκαιρινής ραστώνης καθώς ετοιμάζεται πυρετωδώς για το νέο του στοίχημα, την αναμέτρησή του με αυτό ακριβώς το κορυφαίο ψυχογράφημα της ανθρώπινης ύπαρξης και ηθικής. Γιατί η παράσταση «Έγκλημα και τιμωρία» κάνει πρεμιέρα στο Θέατρο Πορεία στις 23 Νοεμβρίου με τη θεατρική μεταφορά του έργου να υπογράφει ο συνήθης ύποπτος, ο γνωστός συγγραφέας και στενός του συνεργάτης Θανάσης Τριαρίδης.

Στον κόσμο του Ντοστογιέφσκι

«Νομίζω ότι η σχέση μου με τέτοια αναγνώσματα όπως το “Έγκλημα και τιμωρία” εξελίσσεται μέσα στον χρόνο.  Γιατί τα συναντώ ξανά μπροστά μου, μου αποκαλύπτονται, σαν να πρόκειται για προδιαγεγραμμένες στάσεις στον βίο μου» αναφέρει.

Ξεκινά να μιλάει για τον αινιγματικό χαρακτήρα του κεντρικού ήρωα μυθιστορήματος, τον Ρασκόλνικοφ. «Το όνομά του σημαίνει σχισματικός» εξηγεί. «Είναι ο άνθρωπος που άνοιξε ηθελημένα μια ρωγμή μέσα του. Κάνει ένα έγκλημα, σκοτώνοντας μια σιχαμερή τοκογλύφο, ώστε να αποδείξει στον εαυτό του ότι τολμά, ότι δεν είναι ένα ακόμα ανθρωπάριο, μια χαμερπής ψείρα. Με οδηγό του το πρότυπό του, τον Μέγα Ναπολέοντα, μία προσωπικότητα χωρίς ηθικούς φραγμούς, χωρίς ενσυναίσθηση για τα θύματά του αρκεί να επιτευχθεί ο στόχος, ο Ρασκόλνικοφ ανοίγει εντός του τη σχισμή από όπου θα επιτρέψει να εισέλθει το υπαρξιακό φως. Οι τύψεις από τις οποίες θα “κατοικηθεί” μετατρέπουν τη ζωή του σε έναν ζωντανό εφιάλτη, σε ένα σπιράλ καταβύθισης από το οποίο μόνον η Σόνια θα μπορέσει να τον σώσει. Αυτή, η φτωχή πόρνη που πουλά για την επιβίωση της οικογένειάς της το κορμί της, αυτή που γνωρίζει από πρώτο χέρι τη λέξη “ταπείνωση”, θα τον πάρει από το χέρι για να τον βοηθήσει να παλέψει ώστε να κατακτήσει την εσωτερική του ελευθερία. Δεν πρόκειται ωστόσο για κάποιο ιδεολόγημα. Ο Ντοστογιέφσκι καταγράφει ως παλμογράφος τους εσωτερικούς κραδασμούς των ηρώων που εν τέλει θα προκαλέσουν έναν ισχυρό υπαρξιακό σεισμό, στα συντρίμμια του οποίου στέκει περήφανο, διαυγές και ασπαίρον το ανθρώπινο πάθος που οδηγεί στην Ανάσταση. Κανένα έγκλημα λοιπόν δεν έχει επαρκή ιδεολογία, όσο υψηλός κι αν βαφτιστεί ο σκοπός του. Ο πραγματισμός, τέκνο του υλισμού, πάντοτε θα αντιπαλεύει με την πνευματική πλευρά μας. Απότοκο αυτής της μάχης θα είναι η υπαρξιακή ρωγμή που μας καθιστά ανθρώπους. Προσωπικά πιστεύω πως βαθύ αίτημα της εποχής μας θα είναι μια νέα πίστη που θα αναμετρηθεί με τη μοναδική κυρίαρχη ιδεολογία του καπιταλισμού» καταλήγει.

Όπως ακόμη επισημαίνει ο Δημήτρης Τάρλοου, ο Θανάσης Τριαρίδης βάζει ταυτόχρονα σε όλο αυτό το κάδρο και το μεγαλύτερο έγκλημα της σύγχρονης εποχής, τους μαζικούς φόνους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, «φέρνοντάς μας όλους ενώπιον των ευθυνών μας».

Αναζητώντας τον Θεό

Φυσικά η έννοια της αναζήτησης του Θεού κυριαρχεί στο μυθιστόρημα. «Ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι πέρασε από όλα τα μοντερνιστικά κινήματα, από την αμφισβήτηση του Θεού, προτού τον στείλουν εξαιτίας των γραπτών του στο κάτεργο για μια τετραετία και εκεί ανάμεσα σε σκληρούς κατάδικους τον ανακαλύψει» εξηγεί. «Και εδώ εδράζεται και η τεράστια πρωτοτυπία και μοναδικότητα του Ντοστογιέφσκι: ενώ κατά κανόνα το κακό προτείνεται ως απόδειξη της μη ύπαρξης Θεού, εδώ το κακό, η οδύνη, είναι ακριβώς το αντίθετο: απόδειξη της τιμωρία». Αν υπάρχει Θεός είναι επειδή υπάρχει κακό. Και εκεί εδράζεται και η απόλυτη Ελευθερία μας».

Ποια είναι λοιπόν η δική του σχέση με τη θρησκεία, με τον Θεό; «Είναι μία σχέση απόλυτα βιωματική» απαντά. «Εγώ είχα την τύχη, σε αντίθεση με άλλους ανθρώπους, να έχω ζήσει μέσα στην εκκλησία ως παιδί, χωρίς όμως να μου δημιουργηθεί ποτέ η αίσθηση “του πρέπει”, ή αίσθηση ενός καταναγκασμού» απαντά.

 Θυμάται λοιπόν τα παιδικά του χρόνια στην Άνδρο, ντυμένος παππαδάκι να ψάλλει και από κάτω να φοράει τα ποδοσφαιρικά του ρούχα, έτοιμος μόλις τελειώσει η λειτουργία να εκδράμει στις αλάνες. «Βεβαίως, μεγαλώνοντας υπήρχε η αίσθηση της αμφισβήτησης, ένας αγνωστικισμός θέριεψε μέσα μου. Σήμερα νιώθω ότι θα ήθελα να είμαι πιστός, αλλά δεν είμαι. Ταυτοχρόνως όμως υπάρχει η απόλυτη αίσθηση ότι καθοδηγούμαι στην καλλιτεχνική μου ζωή από μία έμπνευση, η οποία με προστατεύει και με ακολουθεί. Και ακριβώς αυτή η αίσθηση επανακαθορίζει μέσα μου τη σχέση μου με τον Θεό. Για αυτό τον λόγο έχω εμπιστοσύνη στις επιλογές μου, θεωρώντας ότι δεν είναι μόνο δικές μου αλλά και κάποιου άλλου».

Οι πρόβες στην Άνδρο

 Επιστρέφουμε στο «Έγκλημα και τιμωρία». «Το κείμενο της παράστασης, όπως κάθε φορά, πέρασε από 40 κύματα, όπως και η σχέση μας με τον Θανάση Τριαρίδη» αναφέρει γελώντας. «Έχουμε τρομερές διαμάχες, ανταλλάσσουμε βιτριολικά μηνύματα με έναν δεσμό που τελικά κρύβει μια βαθιά αδελφικότητα» εξηγεί. «Νομίζω ότι ο Θανάσης έχει κάνει εξαιρετική δουλειά και έχει προκύψει ένα πολύ πυκνό κείμενο. Δεν χρειάζεται πιστεύω μια παράσταση τεσσάρων ωρών. Μπορούμε να μιλήσουμε για το “Έγκλημα και τιμωρία” και σε λιγότερη ώρα. Η μεταφορά του Τριαρίδη επικεντρώνεται σε συγκεκριμένα σημεία και χαρακτήρες. Έχει επιλέξει μία δομή αρκετά σαφή, με τις σκηνές να αναπτύσσονται σε ντουέτα και στο τέλος έξι παράλληλους μονολόγους».

Οι πρόβες για την παράσταση αναμένεται να ξεκινήσουν στα τέλη Αυγούστου, όχι από την Αθήνα αλλά από την Άνδρο. «Είναι πράγματι μία πολυτέλεια, όμως τέτοιες πολυτέλειες είναι που δημιουργούν τους δεσμούς μεταξύ των μελών ενός θιάσου ώστε οι ηθοποιοί να καταφέρουν να εξομολογηθούν πολύ προσωπικές ιστορίες, τέτοιες που θα τους συνδέσουν με τους ρόλους τους, συναρπάζοντας αργότερα τον θεατή. Το παρθένο τοπίο της Πυθάρας, ενός επίγειου παραδείσου, όπου θα πραγματοποιήσουμε τις πρόβες, είμαι βέβαιος πως θα μας μετατρέψει για λίγο όλους σε “Σόνιες”, ώστε να περιβάλλουμε εαυτόν και αλλήλους με τη μέγιστη αγάπη. Η ίδια η φιλοξενία στο σπίτι μου στην Άνδρο, όπου θα γίνουν οι αναγνώσεις, είναι μια πράξη μεγάλης εμπιστοσύνης απέναντι στους συνεργάτες μου, διότι το σπίτι αυτό συμβολίζει για μένα τη βαθύτερη σύνδεσή μου με το παρελθόν, τις άσπιλες μνήμες των παιδικών μου χρόνων, τη μυθολογία μου» λέει ο Δημήτρης Τάρλοου.

Ο θίασος της παράστασης αποτελείται από εκλεκτούς ηθοποιούς. Στον ρόλο του Ρασκόλνικοφ συναντάμε τον Προμηθέα Αλειφερόπουλο, έναν ηθοποιό με τον οποίο ο Δημήτρης Τάρλοου έχει συνεργαστεί κατά το παρελθόν και ξεχωρίζει «για το δόσιμο και την εκρηκτικότητα του χαρακτήρα του» όπως λέει, ενώ τη Σόνια ερμηνεύει η Μαριάννα Πουρέγκα, η οποία έχοντας ξεχωρίσει με την ακριβή πορεία της στο ΚΘΒΕ θα παίξει για πρώτη φορά μπροστά στο αθηναϊκό κοινό. Στον ρόλο του Πορφύριου συναντάμε τους εξαιρετικούς Δημήτρη Ήμελλο και Κώστα Φιλίππογλου σε διπλή διανομή, στον ρόλο της μητέρας του Ρασκόλνικοφ και του φαντάσματος της Αλιόνας τη σπουδαία Σοφία Σεϊρλή, τον Σβιντριγκάιλοφ υποδύεται ο σημαντικός σκηνοθέτης και ηθοποιός Δημήτρης Μπίτος, την Ντούνια η εκλεκτή Στέλλα Βογιατζάκη, ενώ σε ρόλο-έκπληξη συναντάμε τον εκφραστικό Αλέξανδρο Μαυρόπουλο που υποδύεται τον Ραζουμίχιν, αλλά και τον ίδιο τον Ντοστογιέφσκι.

Πέρα από το «Έγκλημα και τιμωρία» το πρόγραμμα του Θεάτρου Πορεία για τον επόμενο χειμώνα προβλέπεται εξαιρετικά ενδιαφέρον. Ξεκινά με τις επαναλήψεις του «Κουκλόσπιτου» του Ίψεν (πρεμιέρα 25 Οκτωβρίου) με έναν ανανεωμένο θίασο, αλλά και της παράστασης «Garamond 12» (πρεμιέρα 11 Οκτωβρίου), του έργου που προέκυψε από τη Σχολή Πυροδότησης Θεατρικής Γραφής του θεάτρου και σκηνοθετεί ο Ρώσος Σεργκέι Οκούνεφ. Στις 19 Φεβρουαρίου έρχεται η δεύτερη νέα παραγωγή της σεζόν με την παράσταση «Περλιμπλίν και Μπελίσα» του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου. «Πρόκειται για έργο-διαμάντι» αναφέρει. «Σήμερα ξαναδιαβάζοντας τη διαχρονική μετάφραση του Γκάτσου, που ελάχιστες αλλαγές χρειάζεται για να λειτουργήσει, ανακάλυψα αυτό που και ο ίδιος ο Λόρκα πίστευε ακράδαντα: ότι πρόκειται για το καλύτερο έργο του» λέει. Όπως εξηγεί, πρόκειται για ένα ποιητικό και ταυτοχρόνως συγκινητικό ανθρώπινο δράμα στο οποίο ο Λόρκα μιλάει για τη σαρκική και την πνευματική διάσταση του έρωτα, αλλά και για την τραγωδία της ύπαρξης του σύντομου βίου μας μέσα από τη σχέση ενός μεσήλικα άνδρα που ερωτεύεται μια νεαρή γυναίκα. Το ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι θα παρουσιαστεί ως μιούζικαλ με τη μουσική να γράφει ο Φοίβος Δεληβοριάς, σε ένα κλείσιμο ίσως του ματιού απέναντι στον αγαπημένο του Μάνο Χατζιδάκι, με τα σκηνικά-κοστούμια να υπογράφει ο Άγγελος Μέντης. Στη διανομή συναντάμε τους ηθοποιούς Χρήστο Σαπουντζή, Δανάη Σαριδάκη, Μαριάννα Πουρέγκα, Γιολάντα Μπαλαούρα, Έλενα Μελά και Περικλή Σιούντα.

Κεφάλαιο Επίδαυρος

Επιβεβαιώνοντας τη φήμη του απόλυτα οργανωτικού σκηνοθέτη, ο Δημήτρης Τάρλοου έχει ήδη αποφασίσει ότι την επόμενη θεατρική σεζόν 2024-2025 θα σκηνοθετήσει τον «Φρανκενστάιν» της Μέρι Σέλεϊ θέτοντας στο επίκεντρο το θέμα της τεχνητής νοημοσύνης, το οποίο μαζί με την κλιματική αλλαγή απασχολεί όσο τίποτα τη μεταιχμιακή εποχή μας. «Στην περίπτωση της παράστασής μας βέβαια το πλάσμα που θα κατασκευάσει ο Φρανκενστάιν, τον οποίο θα ερμηνεύσει ο Γιάννης Στάνκογλου, δεν θα είναι δύσμορφο “τέρας” με ραφές, αλλά ένα υπέροχο ον με δυσκολία στο συναίσθημα, το οποίο θα υποδυθεί ο Ορέστης Χαλκιάς» αποκαλύπτει.

Έχοντας αυτή την εκλεκτή πορεία στο ελληνικό θέατρο, έχοντας δημιουργήσει παραστάσεις που κέρδισαν κοινό και κριτικούς, αναρωτιέται κανείς γιατί δεν έχει ακόμη σκηνοθετήσει στην Επίδαυρο. «Υπάρχει η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι η σκηνοθεσία στην Επίδαυρο είναι άλλοτε μοχλός καταξίωσης και άλλοτε κολυμβήθρα του Σιλωάμ. Συμβαίνουν πράγματι και τα δύο, ωστόσο εμένα δεν με αφορούν σε αυτό το επίπεδο. Θεωρώ ότι το θέατρο αυτό είναι πράγματι πολύ όμορφο ως χώρος, ταυτοχρόνως όμως πολύ δύσκολο. Το αρχαίο δράμα χρειάζεται την παραδοχή μας ότι ενώ μας συγκινεί βαθιά, είναι ένα είδος που στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε ή δεν διαθέτουμε τα εργαλεία και το κατάλληλο ήθος για να προσεγγίσουμε. Ενώ είναι ένα λαϊκό θέατρο, έχει τον χαρακτήρα τελετουργίας. Η δε σχέση μας με το θείο, αλλά και οι προσλαμβάνουσες που έχουμε είναι εντελώς διαφορετικές, καθότι είμαστε όλοι τέκνα του χριστιανισμού».

Τα «καλλιτεχνικά δικαστήρια»

Όπως αναφέρει, μια παράσταση αρχαίου δράματος που τον συγκλόνισε ήταν η «Μήδεια» που παρακολούθησε το 1984 στο Ηρώδειο σε σκηνοθεσία του Γιούκιο Νιναγκάουα με τον μεγάλο ηθοποιό Μικιτζίρο Χίρα στον ομώνυμο ρόλο. «Η σχέση των Ιαπώνων με το θέατρο είναι μέσω της παράδοσής τους, και αυτός ο δρόμος αισθάνομαι ότι είναι ο σωστός. Εάν ποτέ μου δοθεί η ευκαιρία να ασχοληθώ με το αρχαίο δράμα θα ήθελα να ερευνήσω το πώς μία τέτοια τελετουργική, άρα βαθιά θρησκευτική προσέγγιση, μπορεί να μετασχηματιστεί χρησιμοποιώντας έναν ελληνικό σωματικό κώδικα. Με άλλα λόγια, πρέπει να αναζητήσουμε μία νέα φόρμα, η οποία χωρίς να φαντάζει παλαιά, να μην καταργεί την πολύτιμη εσωτερική μας σιωπή, να συνομιλεί με τη θεσπέσια φύση της Επιδαύρου, να συνοψίζει τη διαδρομή των Ελλήνων μέσα στον χρόνο». Λίγο πριν κλείσουμε την κουβέντα τον ρωτώ για τα «καλλιτεχνικά δικαστήρια» που έχουν στηθεί με αφορμή την παράσταση «Σφήκες» της Λένας Κιτσοπούλου αλλά και τη «Μήδεια» του Φρανκ Κάστορφ. «Όλη αυτή η συζήτηση είναι κάπως εσωτερικής κατανάλωσης» απαντά. «Είμαστε όλοι εθισμένοι να παρακολουθούμε πίσω από απλωμένες μπουγάδες και να σχολιάζουμε. Τα “ασπρόρουχα” όμως δεν είναι παρά το άλλοθι στο ταραγμένο εσωτερικό μας πεδίο. Δεν πιστεύω καθόλου στην ιερότητα της Επιδαύρου, ούτε και μου αρέσει η υποκρισία. Από την άλλη, το θέατρο είναι τέχνη ζωντανή, απαιτεί από όλους, κοινό και καλλιτέχνες, ενεργή παραδοχή του συμβάντος στον παρόντα χρόνο, χιούμορ, που σημαίνει αυτοσαρκασμό, αντοχή και ανοχή. Είμαστε όλοι κουκκίδες, κόκκοι άμμου στην ιστορία της τέχνης μας».

Έρι Βαρδάκη, Βήμα της Κυριακής, 6.8.2023