Δυο νεαρές γάτες σκαρφαλώνουν στα συρματοπλέγματα του προαύλιου χώρου με διάθεση για παιχνίδι. Πότε μέσα, πότε έξω. Είναι οι μοναδικές μόνιμες κάτοικοι της γυναικείας πτέρυγας του Κορυδαλλού που έχουν αυτό το προνόμιο: Της ελευθερίας. Οι υπόλοιποι, που έχουν γεμίσει αυτό το απόγευμα το γήπεδο μπάσκετ του καταστήματος, είναι έκτακτοι επισκέπτες. Βρίσκονται εδώ, ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας Κατά των Ναρκωτικών, για να παρακολουθήσουν την παράσταση «Νυχιάνγκ» του Θεάτρου Πορεία σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Τάρλοου. Η πρωτοβουλία της Μονάδας Απεξάρτησης 18 άνω, πρωτοπόρου σε καλλιτεχνικές δράσεις στα σωφρονιστικά καταστήματα, αντιμετωπίζεται ως big event από τις κρατούμενες – αν κρίνεις από τα καλά τους ρούχα, τα μοντέρνα χτενίσματα ή τα σκουλαρίκια που έχουν φορέσει πολλές από αυτές.

Θέατρο αντί για μπάσκετ

Περίπου 100 γυναίκες όλων των ηλικιών και των φυλών, συνωστίζονται στις πράσινες, πλαστικές καρέκλες που έχουν φτιάξει μια πρόχειρη θεατρική πλατεία μπροστά στην ιαπωνική πλατφόρμα του «Νυχιάνγκ». Εκεί που, στα επόμενα λεπτά, ανεβαίνουν με τα κιμονό, τα μανό τους και το φουρνάκι για το ημιμόνιμο μανικιούρ η Αλεξία Καλτσίκη και η Θάλεια Σταματέλου. Το «Νυχιάνγκ» της Ευαγγελίας Γατσωτή (παρουσιάστηκε με επιτυχία για ένα μήνα στο Πορεία) είναι μια ιστορία γυναικών που, στην πρώτη της ανάγνωση, μοιάζει καθημερινή· αλλά γρήγορα εκτοξεύεται στον πόνο και στην τραγικότητα του γυναικείου βιώματος σε έναν κόσμο ανδρών.

Εκεί, μοιάζει να συναντά, τις ιστορίες των ανώνυμων αυτών γυναικών, πρώην χρηστών στην πλειονότητα τους που την παρακολουθούν τώρα με προσοχή. «Εδώ κυριαρχεί η βία, ο πόνος και η μοναξιά. Έχουμε να κάνουμε με άτομα που είναι φτωχά και γυναίκες, δηλαδή με ταξικές και έμφυλες διακρίσεις. Οι γυναίκες αυτές έχουν δεχθεί τρομερή κακοποίηση από την οικογένεια, τους συντρόφους, το περιβάλλον τους για να φτάσουν να στραφούν στις ουσίες. Η χρήση ήταν ένα μέσο φυγής και φυσικά, η παραβατικότητα είναι συνυφασμένη με τη χρήση» εξηγεί η ψυχίατρος και, πολύπειρη, πρώην διευθύντρια του 18 Άνω, Κατερίνα Μάτσα.

Θεραπευτική ενέργεια

Κάποιες κουβαλούν την καρέκλα τους, προσπαθώντας να βρεθούν πιο κοντά στη σκηνή, άλλες υψώνουν το λαιμό τους για να δουν καλύτερα, άλλες στρίβουν τσιγάρο μα όλες ξεσπάνε σε γέλια και χειροκροτήματα όταν η Καλτσίκη και η Σταματέλου εκτοξεύουν βρισίδια που αφορούν στους άνδρες. Με μια ενοχή, σαν παιδιά που έχουν ακούσει κακές λέξεις, η παρέα με τις τσιγγάνες καθισμένη στο κέντρο του γηπέδου, αρχίζει να λέει ‘εσωτερικά’ αστεία. Στα αριστερά, στον πρώτο όροφο των κελιών, ένα κοριτσάκι – όχι μεγαλύτερο από 3 ετών – έχει καθίσει στο περβάζι, έχει κρεμάσει τα πατουσάκια του έξω από τα κάγκελα και παρακολουθεί από ψηλά την παράσταση. Κι άλλοτε κουνάει τα χεράκια του με ασυγκράτητη διάθεση για επικοινωνία. Αυτό ακριβώς εξυπηρετεί η επίσκεψη του «Πορεία» στον Κορυδαλλό, καθώς όπως λέει ο κοινωνικός λειτουργός και υπεύθυνος του προγράμματος Φυλακών στην ομάδα 18 άνω Μιχάλης Ξιφαράς «είναι μια ενέργεια θεραπευτική για τις γυναίκες αυτές. Μια χειρονομία συναισθηματικής στήριξης των χρηστών» που ήδη στα καταστήματα του Κορυδαλλού μετράει 30 χρόνια.

Το χειροκρότημα που οι περισσότερες δωρίζουν όρθιες στο τέλος της παράστασης και τα μεγαλόφωνα σχόλια τους περιγράφουν την αλληλεπίδραση που όλοι επιθυμούν. Μια ξανθιά κυρία απευθύνεται στην Αλεξία Καλτσίκη λέγοντας πως «είπες τις καλύτερες ατάκες», μια δεύτερη, στην άλλη πλευρά του γηπέδου, ζητάει να μάθει από τον Δημήτρη Τάρλοου για την κρίση πανικού που βιώνει η μια εκ των ηρωίδων γιατί την αφορά. Και μια τρίτη – μακιγιαρισμένη και καλοχτενισμένη – σχολιάζει πως «όλες συνδεθήκαμε σε ένα βαθμό με το έργο».

Μια τέλεια παράσταση

Ο Δημήτρης Τάρλοου περιεργάζεται γύρω, το παραμελημένο γήπεδο με τα συρματοπλέγματα να στέκουν απειλητικά πάνω από τα κεφάλια μας. Κι όμως παραδέχεται πως η σημερινή ήταν η τελειότερη παράσταση που έχει δώσει ποτέ το «Νυχιάνγκ». «Αν κάποιος μου ζητούσε να επιλέξω ανάμεσα σε μια τέλεια, τεχνικά και ερμηνευτικά, παράσταση ή αυτό που ζήσαμε σήμερα;’ Θα του έλεγα το δεύτερο. Η σημερινή εμπειρία είναι μια ζωντανή απόδειξη ότι το θέατρο δεν χρειάζεται πολλά για να λειτουργήσει. Και το κυριότερο που χρειάζεται είναι να συνομιλεί με την ανθρώπινη περιπέτεια. Να συνομιλεί με την, ντοστογιεφσκική, έννοια της πτώσης και του τραύματος που φέρουν όλα αυτά τα πρόσωπα. Γιατί και η πτώση και το τραύμα είναι υλικά της τέχνης. Μα πέρα από όλα αυτά, σήμερα συνέβη κάτι το πολύ απλό και βασικό: Θελήσαμε να πούμε σε αυτές τις γυναίκες πως κάποιοι τις σκέφτονται».

Δίπλα του, τα έφηβα παιδιά του, η κόρη και ο γιος του, τα οποία επέμενε να πάρει μαζί του με την σκέψη πως είναι «μια ευκαιρία ζωής να μπουν στην θέση του άλλου. Μια ευκαιρία συνάντησης ανάμεσα σε ανθρώπους που ζουν στο έξω και στο μέσα».

Θύματα της ανδρικής βίας

H Ευαγγελία Γατσωτή, η 21χρονη συγγραφέας του έργου και φοιτήτρια θεατρικών σπουδών στο ΕΚΠΑ έχει πάρει πολλές συγκινήσεις αυτό το διάστημα: Έχει δει το έργο της να ανεβαίνει με επαγγελματικούς όρους, να έχει μεγάλη αποδοχή ενώ σήμερα συνειδητοποιεί ότι το «Νυχιάνγκ» ήταν για πολλές (αν όχι για όλες) κρατούμενες του Κορυδαλλού η πρώτη φορά που είδαν θέατρο στη ζωή τους. «Η σημερινή παράσταση ήταν το μεγαλύτερο εύσημο από όλα. Παρθένοι θεατρικά οργανισμοί, πιο ευαίσθητοι στα ερεθίσματα και πιο γενναιόδωροι στο χειροκρότημα είδαν την παράσταση μας. Και το πιο σημαντικό είναι γυναίκες που έχουν βιώσει τα ζητήματα του έργου. Κάποιες τρόφιμες μου είπαν πως πάρα πολλές γυναίκες εδώ μέσα στη φυλακή αντιστάθηκαν στη βία που τους ασκήθηκε από άνδρες».

Με μάτια και αυτιά ανοιχτά για να παρατηρεί την κατάσταση γύρω, η Ευαγγελία προσπαθεί να αφομοιώσει την σημερινή πυκνή εμπειρία. «Πόσο θα ήθελα αυτές οι γυναίκες να μου δανείσουν την αλήθεια τους. Ακόμα και ωφελιμιστικά να το δω είναι αστείρευτες πηγές συγγραφικού υλικού γιατί, κατά την γνώμη μου, ο συγγραφέας δεν πρέπει να είναι τίποτα περισσότερο από ένας δίαυλος βιωμάτων» συνεχίζει.

Εμπειρίες ζωής

Νωρίτερα, η Κατερίνα Μάτσα των 18 Άνω έλεγε πως για κάθε παράσταση που παίζεται στις φυλακές, μια φωνή από τις κρατούμενες υψώνεται. Κι ένα αίτημα ελευθερίας. Η ηθοποιός Λουκία Πιστιόλα που παρακολούθησε το «Νυχιάνγκ» με την ιδιότητα της δασκάλας θεάτρου στο Ψυχιατρείο των φυλακών Κορυδαλλού, θα συμφωνήσει απόλυτα.

Έχοντας το σθένος να διδάξει θέατρο σε βαρυποινίτες, δολοφόνους με σοβαρά ψυχικά νοσήματα για περισσότερο από μια πενταετία, τολμά να πει ότι «αυτή είναι και η καλύτερη θεατρική περίοδος της ζωής μου. Δεν έχω ξανασυναντήσει ψυχές τόσο διαθέσιμες, τόσο πρόσφορο έδαφος για να βιώσουν εμπειρίες ζωής μέσα από το θέατρο που δεν θα έχουν με άλλο τρόπο».

Επιστροφή στα κελιά

Το γήπεδο έχει αδειάσει, οι πλαστικές καρέκλες έχουν οργανωθεί σε μια στοίβα στην άκρη. Μέχρι και οι γάτες την έχουν κοπανίσει για τις νυχτερινές τους κρυψώνες. Οι τρόφιμες έχουν επιστρέψει στα κελιά, ακόμα και η μικρή που μεγαλώνει εκεί με τη μαμά της, έχει μάλλον πέσει για ύπνο. Στο χώρο επικρατεί μια περίεργη ησυχία· με εξαίρεση τον ήχο του ελεγκτικού μηχανήματος από την πόρτα εξόδου που ανοίγει και κλείνει για τους επισκέπτες.

Υπάρχει πάντα, κάτι γιορτινό και μαζί κάτι θλιμμένο στις παραστάσεις που γίνονται στις φυλακές. Από την μια, η συνάθροιση μιας μεγάλης κοινότητας και η εξωστρέφεια που αυτή φέρνει σε ένα άβατο, από την άλλη η μοναξιά που επιβάλλεται ακαριαία, μόλις η παράσταση τελειώσει. Κάτι σαν την σχέση του θεάτρου με το φως και το σκοτάδι. Απλώς, στις φυλακές δεν μπορείς να επιλέξεις που θα καθίσεις.

Στέλλα Χαραμή, 24.6.2022, monopoli.gr,

Φωτογραφίες: Γιάννης Βασταρδής