«Είναι γνωστό ότι ο Καραγάτσης δεν υπήρξε ποτέ αριστερός, ποτέ δεν είχε αριστερές αντιλήψεις . Μέσα στο μυθιστόρημα αυτό ωστόσο προσπαθεί να κάνει μια επανατοποθέτηση για την ελληνική επανάσταση και του μύθους της», είναι τα πρώτα λόγια του Δημήτρη Τάρλοου, εγγονού του Μ.Καραγάτση (κατά κόσμον Δημήτριος Ροδόπουλος), ο οποίος σε συνεργασία με τον Θανάση Τριαρίδη επεξεργάστηκαν το έργο «Ο Κοτζάμπασης του Καστρόπυργου» και το μετέφεραν στη θεατρική σκηνή.
Η παράσταση είναι συμπαραγωγή με το Εθνικό Θέατρο, παρουσιάστηκε αποκλειστικά σε live streaming την περασμένη σεζόν από τη Σκηνή Μαρίκα Κοτοπούλη και τώρα επιστρέφει στο θέατρο Πορεία, για να αποκτήσει για πρώτη φορά την άμεση επαφή της με το κοινό. Ένα γερό επιτελείο ηθοποιών μετέχει στο φιλόδοξο εγχείρημα με τον Γιώργο Χριστοδούλου να κρατάει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Μίχαλου Ρούση και με τους Δημήτρη ‘Ημελλο, Βίκυ Κατσίκα, Λεωνλη Ξηροβασίλα, Χρήστο Μαλάκη, Θανάση Δόβρη, Κώστα Βασρδάνη, Ξανθή Γεωργίου, Αλέξανδρο Μαυρόπουλο, Δημήτρη Μπίτο, Γιώργο Μπινιάρη, Αρετή Πασχάλη, Δημήτρη Καπουράνη, Μελισσάνθη Ρεγκούγκου να τον πλαισιώνουν. Μαζί τους τέσσερις μουσικοί, οι Κώστας Νικολόπουλος, Νίκος Παπαϊωάννου, Βασίλης Χωριανόπουλος και Μηνάς Λιάκος, παίζουν και ερμηνεύουν την μουσική που έχει γράψει ειδικά για την παράσταση ο Άγγελος Τριανταφύλλου.
Βρέθηκα στην πρόβα της παράστασης, πήρα μυρωδιά από την ατμόσφαιρα του έργου και συνομίλησα με τους «εθνικούς ήρωες» μας που είναι και οι πρωταγωνιστές της ζωής του κοτζάμπαση Ρούση. Σε ένα σκηνικό περιβάλλον της Θάλειας Μέλισσας που αναπαριστά με απόλυτο ρεαλισμό την ελληνική ύπαιθρο, με τα λαξευμένα βράχια και τα διάσπαρτα αγριόχορτα, εκεί που δόθηκαν οι μεγάλες μάχες για την ελληνική ανεξαρτησία, και με τα δημιουργικά φώτα του Αλέκου Αναστασίου, ξετυλίγεται η ιστορία μας. Παρακολουθώ τον Δημήτρη Τάρλοου και καταλαβαίνω ότι έχω να κάνω με έναν άνθρωπο που πίσω από την φαινομενική ηρεμία και γαλήνη του προσώπου του, κρύβεται ένα ηφαίστειο δημιουργίας και πάθους. Η αίσθηση που αποκομίζει κανείς, είναι ότι για αυτόν τα θεατρικά έργα είναι μουσικά μοτίβα, και πως δουλειά του είναι να τα ενορχηστρώσει και να τα παραδώσει για εκτέλεση σε μουσικά όργανα που έχει καλοκουρδίσει. Παρακολουθεί την πρόβα, και τη διευθύνει με την φροντίδα μαέστρου, συμμετέχοντας με ψυχή και σώμα στη βήμα-βήμα συγκρότηση της παράστασης: απλωμένα χέρια, υψωμένοι δείκτες, επιφωνήματα.
«Ο Ρούσης έχει κάποια βασικά σημεία ομοιότητας με τον Γιούγκερμαν» θα σχολιάσει σε σχετικό ερώτημά μου για την προηγούμενη δουλειά του Θεάτρου Πορεία. «αλλά τα βασικά σημεία που τους ενώνουν και που ο ίδιος ο Καραγάτσης πιστεύει πολύ, είναι ο βιταλισμός, δηλαδή ο ζωϊσμός, η ζωή η φαγωμένη με το κουτάλι, ακόμα και αν αυτό σημαίνει την αυτοκαταστροφή, και σεξουαλισμός, ο έκλυτος βίος. Στον Γιούγκερμαν διατυπώνεται πιο ψυχολογικά, στον Μίχαλο είναι πιο βιωματική η διαδικασία συνειδητοποίησης στο τέλος ότι όλες μας οι πράξεις έχουν μια υπέρτατη δικαιοσύνη»
Ποιος είναι όμως ο Μίχαλος Ρούσης; Ο Γιώργος Χριστοδούλου, φανερά διαβασμένος για τον ρόλο θα μιλήσει με φλόγα για τον ήρωα που υποδύεται : «Ο Μίχαλος Ρούσης, είναι ένας ρόλος που δεν έχει πολύ εύκολες απαντήσεις κυρίως γιατί στις πράξεις του χωρούν παρά πολλές αιτίες . Προσπάθησα να ψάξω μέσα στο πυρήνα του Μίχαλου Ρούσση, που ανακάλυψα ότι είναι η ζωτική λειτουργία των ενστίκτων του. Ο Ρούσης λειτουργεί βάση των ενστίκτων και των ορμών του και μέσα από την αφοσίωσή του στην ύλη. Αυτά καθορίζουν και τα συναισθήματα του και τον κάνουν να γίνεται και δειλός και ήρωας. Έχει μια δική του ηθική, η οποία πηγάζει από το Εγώ του, την επιβίωση του εαυτού του, να διατηρήσει και να σώσει τις απολαύσεις του. Μια εντελώς δική του ηθική η οποία δεν έχει καμία σχέση με την ηθική των υπολοίπων. Και βεβαίως η ηθική του δεν είναι καν πατριωτική, δεν έχει να κάνει ούτε με την Ελλάδα ούτε με το Έθνος στο οποίο ανήκει» ενώ ο Δημήτρης Τάρλοου μιλώντας για τον ήρωά του θα δώσει και την ιστορική του διάσταση: «Ο Καραγάτσης ασχολείται με έναν πραγματικό συγγενή του, τον προπάππο του Μήτρο Ροδόπουλο, ο οποίος πραγματικά υπήρξε ένας αντιήρωας, ένα αρνητικό παράδειγμα, ανήκε στην τάξη των κοτζαμπάσηδων και αλλαξοπίστησε προκειμένου να σώσει το τομάρι του . Μέσα από αυτόν τον άνθρωπο κάνει οπωσδήποτε και μια βιοθεωρία για το θέμα του φόβου, πρόκειται δηλαδή για μι ελεγεία πάνω στον ανθρώπινο φόβο, γεγονός που καθιστά το μυθιστόρημα ακόμα πιο ενδιαφέρον, με την έννοια ότι πολύ λίγοι άνθρωποι όταν μιλάνε για συρράξεις, για επαναστάσεις, για συγκρούσεις αντιλαμβάνονται τον ανθρώπινο παράγοντα , ότι δηλαδή πίσω από όλα αυτά υπάρχουν ανθρώπινοι χαρακτήρες, υπάρχουν αρχηγοί επαναστάσεων, υπάρχουν υπαναχωρήσεις, υπάρχουν φόβοι, υπάρχει φόβος του θανάτου», για να συμπληρώσει γελώντας «Τόσο ο πρόγονός του, ο Μήτρος Ροδόπουλος, όσο και ο ίδιος ο Καραγάτσης, δεν υπήρξαν γενναίοι των μαχών. Υπήρξε γενναίος των γραμμάτων, αλλά ποτέ γενναίος των μαχών»
Και πώς αυτός ο ήρωας-αντιήρωας, ο τόσο ανθρώπινος στέκεται απέναντι στα ανθρώπινα αισθήματα όπως είναι η αγάπη και ο έρωτας; «Δεν ξέρω αν έχει την ικανότητα να αγαπάει αυτός ο άνθρωπος. Ή τουλάχιστον, δεν αγαπάει με τρόπο κοινό, εύκολα αναγνωρίσιμο. Η αγάπη του, πιστεύω, έχει εγωιστική αφετηρία και περνάει μέσα από ένα εγωκεντρικό φίλτρο . Ίσως γενικά η αγάπη να είναι εγωκεντρική, αλλά τολμώ να πω, πως δεν μπορώ να αναγνωρίσω στον ήρωα τον τρόπο που αγαπώ εγώ ο Γιώργος Χριστοδούλου την γυναίκα μου και το παιδί μου» θα είναι κατηγορηματικός ο ηθοποιός. Από την άλλη, η Βίκυ Κατσίκα που ερμηνεύει την Ευαγγελία, τη γυναίκα του Μίχαλου θα μιλήσει για τη «δική» της σχέση με τον ήρωα: «Η Ευαγγελία, όπως λέει ο Τριαρίδης είναι ένα πλάσμα που ζει για την αγάπη και έξω από αυτήν δεν βρίσκει κάποιο νόημα. Στέκεται στον άντρα της με πίστη λυσσαλέα και εμπιστοσύνη τρελή . Τον στηρίζει ακόμα και όταν ο Μίχαλος προδίνει την πατρίδα και δέχεται πιέσεις να τον εγκαταλείψει . Όταν της λένε ότι έχει σκοτωθεί, αρνείται να το πιστέψει και οδηγείται στην τρέλα. Η ζωή της οδηγείται από τις επιλογές του άντρα της . Είναι σαν ένα παιδί, αφημένο στα χέρια του. Η καρδιά της μένει πιστή στον Μίχαλο, ακόμα και όταν έρχεται σε επαφή με τον Σουλεϊμάν, έναν διαφορετικής ποιότητας άνθρωπο: τρυφερός, ευγενικός, Ευρωπαίος»
Και η σχέση του με τους άλλους ήρωες της Επανάστασης, είναι αποκαλυπτική περισσότερο γιατί αναδεικνύεται μέσα από αυτές η δική τους ανθρώπινη πλευρά με τις αδυναμίες. Τις αμφιβολίες τους, τις υπαναχωρήσεις της, μένοντας μακριά από το ηρωικό υπερφυσικό πολλές φορές προσωπείο που τους έχει φορέσει η ιστορία. «Μια ιστορία που δεν είναι αντικειμενική, αλλά ας το παραδεχτούμε υποκειμενική» θα σημειώσει με νόημα ο Δημήτρης Τάρλοου. Οι ίδιοι ηθοποιοί που ενσαρκώνουν αυτούς του ήρωες της εθνικής εποποιίας θα μου πουν:
Δημήτρης Ήμελλος – Κολοκοτρώνης
«Ο Κολοκοτρώνης είναι συνώνυμος της επανάστασης. Εμείς τον ξέρουμε σαν προτομή. Δεν ξέρουμε ούτε πως έζησε, ούτε τι έκανε , ούτε πως ήταν. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι τον φοβόντουσαν όλοι, ‘Ελληνες και Τούρκοι. Είχε έναν τρόπο να σπέρνει τον φόβο ώστε να μπορεί να ελέγχει το παιχνίδι. Φαινόταν άτρομος αλλά απλώς κατείχε την τεχνική του φόβου. Εδώ, ο Κολοκοτρώνης είναι ένας μυθιστορηματικός ήρωας, δεν είναι μόνο ο ήρωας της επανάστασης και είναι ο καταλύτης που αλλάζει την ιστορία του Μίχαλου , γιατί ο Κολοκοτρώνης εμφανίζεται από την στιγμή που ο Μίχαλος αιχμαλωτίζεται στην Τρίπολη και αλλαξοπιστεί για να γλιτώσει το τομάρι του. Ο Μιχαλος βρίσκεται πια εγκλωβισμένος έχοντας δύο εχθρούς, και τον Τούρκο και τον Κολοκοτρώνη, έναν μέσα κι έναν απ΄έξω. Αυτόν τον ρόλο παίζει ο Κολοκοτρώνης στον Μίχαλο, να προσπαθήσει να αποτινάξει αυτήν την προδοσία και να έρθει να πολεμήσει στα Δερβενάκια , παίζοντας κορώνα-γράμματα το κεφάλι του, να ξεπεράσει αυτόν τον φόβο, να συναντηθεί με τον φόβο του θανάτου για να θριαμβεύσει στο τέλος και να πάρει το συγχωροχάρτι . Αυτή είναι η λειτουργία του Κολοκοτρώνη μέσα στο μυθιστόρημα. Είναι η λειτουργία του φόβου του Μίχαλου . Δεν είναι το ιστορικό πρόσωπο Κολοκοτρώνης αλλά το μυθιστορηματικό πρόσωπο, Ο Μίχαλος προερχόμενος από την ασφαλή ζωή του Κοτζάμπαση, ξαφνικά βρίσκεται εν μέσω μιας παρέας παλαβών που είναι αποφασισμένοι να παίξουν τη ζωή τους κορώνα γράμματα μέσα στον αχό του πολέμου. Είναι ο καταλύτης που κάνει τον δειλό, γενναίο. Ο Κολοκοτρώνης, για να κάνω και μια αντιστοίχηση με μια ιαπωνική παροιμία, γίνεται η συνθήκη που κάνει τον δειλό, γενναίο»
Θανάσης Δόβρης – Παπαφλέσσας
«Ο Παπαφλέσσας είναι ένα από τα σπουδαιότερα πρόσωπα εκείνης της εποχής της Ελληνικής Επανάστασης, μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Ο δρόμος που έχουμε επιλέξει με τον Δημήτρη να προσεγγίσουμε τον χαρακτήρα του, έχει να κάνει με τη δική του διττή φύση. Δεν ξέρεις πραγματικά τι να περιμένεις από αυτόν. Ενώ σου δίνει την εντύπωση ενός σαλτιμπάγκου, είναι αυτός που θυσιάζεται για το καλό και τη συνέχεια της επανάστασης . Είναι ένα καμικάζι ο Παπαφλέσσας, ένας showman, πλησιάζει φιγούρες με αρχέτυπα στοιχεία όπως τον Καραγκιόζη , θα τολμούσα να πω ότι συγκεντρώνει προφητικά στο πρόσωπό του στοιχεία των πολιτικών της δεκαετίας του 80 . ‘Ενας άνθρωπος γκραν-κινιόλ. Τον βρίσκουμε λίγο πριν την μάχη στο Μανιάκι όπου βρήκε τον θάνατο, σε μια στιγμή σχεδόν παράκρουσης. Η σχέση με τον Μίχαλο Ρούση, είναι μια σχέση αγάπης και συνεννόησης μιας και ο Ρούσης αυτό που αποζητούσε ήταν η βολή του και δεν αντιμετώπισε την επανάσταση με ηρωισμό , Είναι και οι δύο άνθρωποι που έχουν συνεννοηθεί»
Κώστας Βασαρδάνης – βασιλιάς Όθωνας/μητροπολίτης Δωρόθεος
Στο πρόσωπο του μητροπολίτη Δωρόθεου συνοψίζεται με ‘έναν τρόπο η αμφίσημη στάση της Εκκλησίας απέναντι στην ελληνική επανάσταση. Όσο λάθος είναι να μένει κανείς στο εθνικό αφήγημα, άλλο τόσο λάθος είναι η παραδοχή πως η εκκλησία είχε συμμαχήσει με τους Οθωμανούς. Νομίζω πως τα πράγματα είναι κάπου στη μέση και αυτό έίναι που προτείνει και η διασκευή του Θανάση Τριαρίδη.
Ο Όθωνας στην παράσταση έχει πια αποπεμφθεί από τους Έλληνες, έχει επιστρέψει στην Γερμανία, θυμάται με την Αμαλία και ανακεφαλαιώνουν όλα όσα έζησαν στην Ελλάδα ως βασιλιάς ενός έθνους εντελώς διαφορετικού από τη δική τους ιδιοσυγκρασία και φιλοσοφία τους αν και ελληνολάτρες.
Ηλίας Μαλάκης – Μουσταφά-μπεης
Ο Μουσταφά-μπεης ανήκει στους γερλήσιους (=ντόπιους) Τούρκους, σε αυτούς που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στον Μοριά. Οι Γερλήσιοι είναι φιλικά προσκείμενοι προς τους Έλληνες. Και οι Έλληνες διάκεινται φιλικά προς τους γερλήσιους Τούρκους. Είναι πλούσιος και ισχυρός και είναι παιδικός φίλος του Μίχαλου. Ο Μουσταφά Μπέη αναλαμβάνει να προστατεύσει τον Μίχαλο στην Τρίπολη και να του δώσει πολύτιμες συμβουλές. Ακόμα και όταν ο Μουσταφά πεθαίνει, η τελευταία του σκέψη και έγνοια είναι η σωτηρία του Μίχαλου. Είναι μια σχέση βαθιάς αγάπης και φιλίας, δυο άνθρωποι που πιστεύουν ο ένας στον άλλον.
Ο Δημήτρης Τάρλοου θα συνοψίσει : «Ο Καραγάτσης έχει άποψη, για παράδειγμα, εάν ο Μακρυγιάννης είναι λαοπλάνος και λαϊκιστής, ή παίρνει και θέση για το πολιτειακό πρόβήμα της Ελλάδας, υπέρ της βασιλείας διατυπώνοντας μια άποψη ότι κακώς εκδιώχθηκε ο Όθωνας. Ο μεν Μακρυγιάννης είναι ένας προάγγελος του σημερινού λαϊκισμού, μην ξεχνάμε ότι οι απόψεις για τον Μακρυγιάννη διίστανται ακόμα και σήμερα. Στην μεταπολίτευση ο Μακρυγιάννης υμνήθηκε, έγινε πρότυπο, κάποιο άλλοι όμως έχουν αντίθετη άποψη. Για το πολιτειακό ο Καραγάτσης διατυπώνει μιαν αντίληψη ο ελληνικός λαός ήταν ανώριμος ακόμα να υπηρετήσει την κοινοβουλευτική δημοκρατία. Επίσης η απόλυτη ηρωοποίηση του Κολοκοτρώνη που δεν μπορεί να τον αγγίξει ποτέ κανείς και σε τίποτα, στην παράσταση και με τη βοήθεια του Δημήτρη Ήμελλου αποκτά σάρκα και οστά, όχι επειδή δεν εκτιμούμε τις ηγετικές του ικανότητες και το γεγονός ότι ήταν ο ιθύνων νους του στρατεύματος, αλλά μην ξεχνάμε ότι στην Τρίπολη κατέσφαξε χιλιάδες γυναικόπαιδα το οποίο δεν είναι και τόσο τιμητικό για έναν άνθρωπο. Στους πολέμους έγιναν θηριωδίες αλλά δεν ομολογούνται και η Τριπολιτσά ακόμα και σήμερα παραμένει καλυμμένη. Ή ο Παπαφλέσσας ήταν γνωστό ότι ήταν ένας sui generis τύπος. Εγώ στην παράσταση τον βλέπω από την χιουμοριστική και όχι την βιτριολική πλευρά. Ξέρω πολύ καλά πως αυτός ο τύπος υπήρξε καιροσκόπος, νάρκισσος, απόλυτος εγωιστής, ψεύτης και κλέφτης, ταυτόχρονα υπήρξε μια πολύ συγκινητική προσωπικότητα. Στην παράσταση αγγίζουμε και τις δύο πλευρές»
Υπάρχει αποτίμηση και καθρέφτισμα της παράστασης στο σήμερα; Αντανακλάται η εποχή του 1821 και η ατμόσφαιρα του έργου στο σήμερα; «Υπάρχει αποτέλεσμα στην παράσταση και δεν είναι άλλο από το να κατανοήσουμε ότι η ράτσα μας έχει και πολλά προτερήματα και αρετές αλλά και πολλές αδύναμες πλευρές, που αναγνωρίζουμε ακόμα και σήμερα. Το να τάζεις 200 στρέμματα γης σε όποιον έρθει να πολεμήσει μαζί σου, γνωρίζοντας ότι είσαι ήδη χαμένος και ότι θα οδηγήσεις 5οο ανθρώπους στον θάνατο είναι μια πρακτική γνώριμη και στο σήμερα. Ο σύγχρονος Έλληνας ξέρει τι σημαίνει συναλλαγή με το κράτος , τι σημαίνει να του τάζουν και αυτό έχει τις ρίζες του στα 400 χρόνια τουρκοκρατίας όπου το μπαχτσίσι και η δωροδοκία ήταν μέσα στην καθημερινότητα. Όπως ακριβώς και το κοζαμπασιλίκι, το νταβατζιλίκι δηλαδή των γαιοκτημόνων απέναντι στους κολίγους ή επίσης μπορούμε να δούμε -και το σχολιάζουμε και στην παράσταση- τις σχέσεις αντρών και γυναικών, τι σημαίνει ανδρική εξουσία, χωρίς βεβαίως να βάζουμε το #ΜεΤοο στο κάδρο γιατί ποτέ δεν θα έκανα κάτι ευκαιριακό σε μια παράστασή μου» θα τονίσει με έμφαση ο σκηνοθέτης.
Η παράσταση έχει ρυθμό, έχει εξαιρετικές και πολυδιάστατες ερμηνείες, εξαιρετικά κοστούμια από τους Αλέξανδρο Γαρνάβο και Τζίνα Ηλιοπούλου, διδασκαλία κίνησης από την Κορίνα Κόκκαλη, αποτυπώνοντας εποχή και χαρακτήρας αποφεύγοντας τη στατική λαογραφική διάσταση, μέσα σε μια ατμόσφαιρα ευφορίας. Οι ήρωες και οι καταστάσεις παρόλο που αναφέρονται σε ένα παρελθόν μακρινό, αποκτούν διαχρονική οικειότητα και συνομιλούν απευθείας με μιαν εξίσου διαχρονική πραγματικότητα.
Τελικά ο Μιχαήλ Ρούσης είναι θετικός ή αρνητικός ήρωας; Τον αγαπάς ή τον μισείς φεύγοντας; «Για μένα είναι Άνθρωπος» θα μου πει κατηγορηματικά ο Γιώργος Χριστοδούλου. «Αποτελεί έναν από τους πιο πραγματικούς ρόλους που έχω παίξει ή διαβάσει ποτέ και τελικά καταλήγω ότι ο Μίχαλος Ρούσης είναι ένας σύγχρονος άνθρωπος. Όλες οι διαδρομές τους μυαλού του, οι λειτουργίες των πράξεων του, το πόσο αδυνατεί να κατανοήσει τον εαυτό του τον καταδεικνύουν στο σήμερα. Ο Καραγάτσης συνέθεσε μια προσωπικότητα όχι με αληθοφάνεια , αλλά με τόση αλήθεια, που του προσδίδει μια διαχρονικότητα» καιο Δημήτρης Τάρλοου θα συμπληρώσει «Ο Τριαρίδης δανειζόμενος στοιχεία από τον «Τρελό με τα κουδούνια», ένα άλλο μυθιστόρημα του Καραγάτση αλλά και από τον»Πολίτη Κέιν», αποδίδει την διακιοσύνη με την λέξη «χακ» μια σούφικη λέξη που κατατρέχει τον Ρούση σε όλην τη ζωή του και την σημασία της οποίας πια την συνειδητοποιεί στο τέλος της ζωής του. Είναι αυτό το ίδιο «χακ» της συνείδησης που κατατρέχει παντοτινά τον άνθρωπο και τις επιλογές του»
Και αυτή η συνειδητοποίηση, του πόσο δύσκολο είναι να κατανοήσουμε τον εαυτό μας, είναι τελικά και η μεγάλη επίγευση της παράστασης.
Κώστας Ζήσης, fragilemag.gr, 9.12.2021
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Περισσότερα για την παράσταση και αγορά εισιτηρίων:
