Προμηθέας: «συνετός», «προνοητικός», το όνομα παράγεται από την πρόθεση «προ» και το ουσιαστικό «μῆτις» -σκέψη. Στο άκουσμά του ονόματός του ο νους μας πηγαίνει αυτόματα στον μυθολογικό ήρωα που αλυσοδεμένος στον Καύκασο από τον Δία υπομένει καθημερινά το μαρτύριο να του τρώει κάθε μέρα το συκώτι ένας αετός. Ο λόγος της τιμωρίας του; Βλέποντας την κατάντια του ανθρώπινου γένους και την αδυναμία του απέναντι στη φύση, χάρισε στον άνθρωπο τη φωτιά. Του έμαθε μάλιστα να τη χειρίζεται, να δημιουργεί εργαλεία, ενώ παράλληλα του δίδαξε τις Επιστήμες και τα Γράμματα. Ήταν σαν λέμε ο πρώτος πολιτιστικός φορέας του κόσμου μας.

Ο Αισχύλος αγάπησε πολύ τον μύθο που περιβάλλει τον Προμηθέα, γι΄αυτό και του αφιέρωσε μία ολόκληρη τριλογία. Προμηθέας Δεσμώτης, Προμηθέας Πυρφόρος και Προμηθέας Λυόμενος - η σειρά κατάταξής τους είναι αμφίβολη, κανείς δε γνωρίζει ποιο έργο προηγείται και ποιο έπεται. Πρόκειται για ένα έργο αχρονολόγητο. Ειδικοί θεωρούν πως ο σπουδαίος τραγικός ποιητής το έγραψε στον απόηχο της έκρηξης της Αίτνας περί το 470 π.Χ., άλλοι, μεταξύ 467 και 458 π.Χ. κι άλλοι το θεωρούν όψιμο έργο του, γραμμένο μετά την Ορέστεια, συγκεκριμένα όταν διένυε την τελευταία περίοδο της διαμονής του στη Σικελία.

Ο μεγάλος τραγικός πραγματεύεται την αντίσταση του αλυσοδεμένου στον Καύκασο Προμηθέα να υποκύψει στο θέλημα του «ανελέητου» Διός. Είναι ένα έργο βαθιά ουμανιστικό και αιρετικό. Τραγικά επίκαιρες οι συγκρούσεις ανάμεσα στους θεούς και τους ανθρώπους που το περιβάλλουν, ενώ ιδιαίτερη αίσθηση προκαλεί ο τρόπος που προτάσσει την έννοια της δημοκρατίας ενάντια στην τυραννία των θεών και κατ΄επέκταση στις ολιγαρχικές τυραννίες. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα έργο που συμβολίζει τον ασταμάτητο αγώνα κατά της δύναμης της εξουσίας…

Ωστόσο, ενώ ο μύθος του Προμηθέα είναι εξαιρετικά δημοφιλής, στο θέατρο συνήθως αναπαριστάται ως μία στατική τραγωδία επιχειρημάτων με τον κεντρικό ήρωα δεμένο και ακινητοποιημένο στον Καύκασο να συνομιλεί με άλλα θεϊκά πλάσματα: τον Ήφαιστο, τον Ωκεανό, την Ιώ και τον Ερμή, ενώ τον πιστό στο πρόσωπό του χορό απαρτίζουν οι Ωκεανίδες. Όλα έχουν τη μορφή μιας σειράς με επεισοδιακές σκηνές επίσκεψης, στις οποίες ο δεμένος Τιτάνας παίρνει μέρος στον διάλογο με πρόσωπα που εναλλάσσονται. Το γεγονός αυτό καθιστά “απρόσιτη” και σχεδόν βαρετή την τραγωδία στο ευρύ κοινό, καθώς ο θεατής δυσκολεύεται να μείνει συγκεντρωμένος στις ατελείωτες μυθολογικές αναφορές του έργου.

Η εν βρασμώ στατικότητα του Άρη Μπινιάρη

Ο Άρης Μπινιάρης έχει δώσει τα καλύτερα διαπιστευτήρια στον τρόπο που προσεγγίζει τις αρχαίες τραγωδίες. Είναι ένας καλλιτέχνης με βαθιά γνώση της μουσικής, μέσω αυτής μπορεί και καταδεικνύει όλα όσα συμβαίνουν στην ψυχή του ανθρώπου, αλλά και στον κόσμο μας. Γι΄αυτό και στις σκηνοθετικές του προσεγγίσεις η μουσική είναι ταυτόσημη σχεδόν με τη δραματουργία. Στον Προμηθέα Δεσμώτη κατάφερε κάτι που φάνταζε αδύνατο: Εμπότισε τη στατικότητα του ήρωα και των συνομιλητών του με μουσική και ρυθμό, δε δίστασε ακόμη και να “τραγουδήσει” με τις ανάσες τους και μας χάρισε μία ιδιαίτερη υπερκινητική προσέγγιση, αφενός μεν αναδεικνύοντας τη μουσικότητα του Αισχύλειου λόγου, αφετέρου δε απογειώνοντας στη φαντασία μας την εικονοποιία των όσων λέγονταν επί σκηνής.

Οι ήρωες του Άρη Μπινιάρη “βράζουν” από ένταση, ο Προμηθέας" (Γιάννης Στάνκογλου) του είναι ένα βήμα πριν την αυτοανάφλεξη. Με τις ανάσες τους, με τους βρυχηθμούς και τα βογγητά τους δημιουργούν ένα απόκοσμο ηχητικό τοπίο που δένει απόλυτα αρμονικά με τη μουσική του Φώτη Σιώτα και κάνουν τα λόγια των ηρώων να ηχούν στα αυτιά μας εκκωφαντικά επίκαιρα και αληθινά.

Σ΄αυτό συνέβαλε το επιβλητικό μεταφυσικό σκηνικό τοπίο της Μαγδαληνής Αυγερινού. Τρεις μεγάλοι βραχώδεις όγκοι δέσποζαν επί σκηνής, ενώ ο σκοτεινός φωτισμός του Αλέκου Αναστασίου δημιουργούσε την αίσθηση πως κάποιος έχει εγκλωβιστεί σ΄έναν κακό εφιάλτη μέσα σ’ ένα σύμπαν ρεαλιστικής βίας. Τα πρώτα λεπτά της παράστασης είναι ιδιαίτερα άγρια. Ο Ήφαιστος εισβάλλει στη σκηνή με τους ακολούθους του, το Κράτος και τη Βία, εκτελεί τη διαταγή του Διός. Δένει τον Προμηθέα σ΄έναν βράχο. Η συμπόνια του Θεού και η ωμότητα του δαίμονα Κράτους δημιουργούν έναν έξοχο αντιθετικό διάλογο. Ο Προμηθέας μένει σ΄όλη τη σκηνή βουβός. Βρυχάται σαν άγριο ζώο και όταν φεύγουν οι δεσμοφύλακες, ανοίγει το στόμα του για να θρηνήσει και να αφηγηθεί τα δεινά του.

Οι πύρινες ερμηνείες

Ο Γιάννης Στάνκογλου στον ρόλο του Προμηθέα έδωσε μία από τις καλύτερες μέχρι σήμερα ερμηνείες του. Ο διαρκώς αυξομειούμενος τόνος της φωνής του, οι ανάσες του, η διαρκής κίνηση του κορμιού του, η εξωτερίκευση της εσωτερικής του έντασης, το απόλυτο “παρών” του πάνω στο βράχο και ο ισορροπημένος στόμφος -που δεν κυλά στον διδακτισμό- της φωνής του κράτησαν επί 75 λεπτά το ενδιαφέρον μας αμείωτο.Εξαιρετικοί και οι υπόλοιποι ηθοποιοί. Ο Ήφαιστος του Δαυίδ Μαλτέζε, η «Bία» του Κωνσταντίνου Γεωργαλή και το Κράτος του Άρη Μπινιάρη αντιπροσωπεύουν τους χειρότερους εφιάλτες μας. Ο Αλέκος Συσσοβίτης εμφανίζεται ανάλαφρος, σαρκαστικός, σαν σκοτεινή φιγούρα από κόμικ και ερμηνεύει έξοχα τον Ωκεανό αντιπροσωπεύοντας την παλαιά τάξη των πραγμάτων. «Μην παραφέρεσαι άνθρωπε, προσαρμόσου στη συνθήκη. Στάθμισε την κατάσταση, εκτίμησε το εφικτό» λέει στον Προμηθέα και με αυτά του τα λόγια τον συμβουλεύει για μία φρόνιμη υποχώρηση, για έναν συμβιβασμό. Άλλωστε ο ίδιος ο Αισχύλος αντιλαμβανόταν τον ηθικό κόσμο σαν συμβιβασμό δυνάμεων που αρχικά είχαν τελείως διαφορετικές κατευθύνσεις.

Σπαρακτική Ιώ η Ηρώ Μπέζου, κατάφερε να αφομοιώσει την κινησιολογία της ηρωίδας που την αποκτήνωσε ο Δίας επειδή την πόθησε. Μισή άνθρωπος, μισή ζώο πάνω στα ψηλά της ξυλοπόδαρα, ορμά στη σκηνή σπρωγμένη σε περιπλάνηση και απελπισία από τον έρωτα του βασιλιά των Θεών και την οργή της Ήρας και εκεί ακούει διά στόματος Προμηθέα το μέλλον της. Ο δεσμός των δύο άρρηκτος μέσα στους αιώνες. Αυτή η αποκτήνωση της Ιώς γίνεται επίκεντρο του έργου και παίρνει διαστάσεις πανανθρώπινες, καθώς συμβολίζει το πως υποτασσόμαστε και μεταμορφωνόμαστε κάτω από τις σύγχρονες τυραννίες.

Στιβαρός ο Ερμής- Ιωάννης Παπαζήσης μπαίνει στη σκηνή και προσπαθεί να αποσπάσει το μυστικό του Προμηθέα με καλοπιάσματα και απειλές. Μάταια, ο Προμηθέας δεν υποτάσσεται στον κεραυνό του Δία. Βουλιάζει στα βάθη του Καύκασου μαζί με τον χορό που παραμένει πιστός σ’ αυτόν.

Αέρινος ο χορός των Ωκεανίδων (Αντριάνα Ανδρέοβιτς, Δήμητρα Βήττα, Φιόνα Γεωργιάδη, Κατερίνα Δημάτη, Γρηγορία Μεθενίτη, Νάνσυ Μπούκλη, Δώρα Ξαγοράρη, Λεωνή Ξεροβάσιλα, Αλεξία Σαπρανίδου) κινείται με εντυπωσιακή αρμονία γύρω από τον βράχο του Προμηθέα. Μοναδικό ατόπημα το γεγονός ότι πολλές φορές η μουσική καλύπτει τα λόγια του και αυτά δε έφταναν καθαρά στα αυτιά μας.

Κοστούμια σαν μικρά έργα τέχνης

Απόλυτα ταιριαστα τα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα, αλλά και η επιμέλεια της κίνησης και οι χορογραφίες της Εύης Οικονόμου. Παρακολουθήσαμε την παράσταση στο θέατρο Βράχων μία νύχτα με αέρηδες και τα φορέματα του χορού ανέμιζαν μαγικά στο χώρο, σαν μικρά έργα τέχνης. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να κάνουμε και στο εξαιρετικής αισθητικής μακιγιάζ της Eύης Ζαφειροπούλου.

Μία μετάφραση συμπρωταγωνίστρια

Ο Γιώργος Μπλάνας σ΄αυτόν τον Προμηθέα Δεσμώτη παρέδωσε μία πιο συμπαγή μετάφραση με αρκετές παρεμβάσεις, αλλά εστιασμένη στο βαθιά ανθρωποκεντρικό πλαίσιο του έργου. Ρέει αβίαστα στα στόματα των ηθοποιών όταν αναλώνονται στις εκτενείς μυθολογικές αναφορές του έργου και κάνει σπουδαίες φράσεις να αντιλαλούν εκκωφαντικά.

Συμπέρασμα: Απόλυτα επιτυχημένη αυτή η σκηνοθετική προσέγγιση του Άρη Μπινιάρη, καθώς αναδεικνύει μοναδικά τον τραγικό λόγο του Αισχύλου, βάζοντας στο μικροσκόπιό του τον άνθρωπο και τη θέση του απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία και βία. Σπεύσατε να τη δείτε όσο παίζεται στα ανοιχτά θέατρα της Αθήνας.

Γεωργία Οικονόμου, News247, 14.9.2021