Πόση ποίηση χωρά στη νέα παράσταση του Δημήτρη Τάρλοου;

16 Ιανουαρίου 2020

ΑΡΘΡΑ

Ο Δημήτρης Τάρλοου εμπνέεται από το ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου «Εις την Οδό των Φιλελλήνων» και προτείνει μια παράσταση όπου η ποίηση μετατρέπεται σε δράση, ο θάνατος σε ηδονή και το σκοτάδι διαλύεται κάτω από το υπέρλαμπρο ελληνικό φως.
Ο Στρατής Πασχάλης, που υπογράφει το κείμενο, ενώνει την ποίηση με το θέατρο.

Εις την Οδό των Φιλελλήνων γεννιέται ξαφνικά μια αντιφατική εικόνα:
Ιούλιος, μεσημέρι στο κέντρο της Αθήνας και την κίνηση του δρόμου διακόπτει μια επικήδεια πομπή. Οι επιβάτες ενός αστικού λεωφορείου, που περιμένουν την πομπή να περάσει, νιώθουν τις αισθήσεις τους να λιώνουν από τον συνωστισμό της σάρκας και τον ανελέητο καύσωνα. Ο ποιητής ταυτίζοντας τις δύο εικόνες, συνειδητοποιεί τη σχέση έρωτα και θανάτου. Αίφνης η ζωή αποκτά άλλο νόημα, αφού ο έρωτας -σε όλες τις εκφάνσεις του- “συμβαίνει” διαρκώς στα παρασκήνια της καθημερινότητας και παρά τον θάνατο που διαρκώς επίκειται…

O λόγος για τη «Δόξα Κοινή» την νέα παράσταση που σκηνοθετεί ο Δημήτρης Τάρλοου στο θέατρο Πορεία, το κείμενο της οποίας αποτελείται από διαφορετικά ποιήματα, που καλύπτουν το σύνολο της λυρικής μας παράδοσης από τη Σαπφώ μέχρι τον Σολωμό, από τον Καβάφη μέχρι τον Ελύτη. Διαφορετικές μεταξύ τους ποιητικές διάλεκτοι, καθημερινές εικόνες, πανάρχαιες τελετουργίες, το γλωσσικό και το πολιτιστικό παρελθόν μας συναιρούνται για να υμνήσουν τον έρωτα, την απόλυτη αξία του ελληνικού πνεύματος, που καθιστά τα πάντα κ ο ι ν ά. Όπως και τη Δόξα. Κοινή.

Στην πολύ ενδιαφέρουσα αυτή παράσταση παίζουν (με αλφαβητική σειρά) οι: Αλέξανδρος Βαμβούκος, Λήδα Μανιατάκου, Ηλιάνα Μαυρομάτη, Άρης Μπαλής, Γιάννης Νταλιάνης, Διονύσης Πιφέας, Θάλεια Σταματέλου, Αρετή Τίλη, Σίσσυ Τουμάση, Ορέστης Χαλκιάς. Μουσικός επί σκηνής: Μάριος Παπούλιας.

Εμείς μιλήσαμε με τη Λήδα Μανιατάκου και τη Θάλεια Σταματέλου στην προσπάθειά μας να ανιχνεύσουμε τι ακριβώς θα δούμε επί σκηνής…

Πόση ποίηση «χωρά» στη ζωή μας σήμερα;
Λήδα Μανιατάκου:Το ζήτημα δεν είναι πόση ποίηση χωρά στη ζωή μας, αλλά το ότι η ζωή μας, τώρα και πάντα, υφίσταται επί της ουσίας μόνο στη σφαίρα της ποίησης.

Θάλεια Σταματέλου: Η ποίηση απαιτεί χρόνο. Στην εποχή μας ο χρόνος συμπυκνώνεται σε τέτοιο βαθμό που μοιάζει να μην χωρά την ποίηση -και όσα αυτή φέρει μαζί της. Κανένας στοχασμός, καθόλου χρόνος για ρέμβη και διερωτήσεις. Αυτά φαινομενικά. Ωστόσο η ανάγκη για ποιητική έκφραση δεν θεωρώ πως εξαλείφεται. Ίσα ίσα, ίσως να εντείνεται κιόλας. Αν βρεθεί μια χαραμάδα για να εισβάλλει η ποίηση στις ζωές μας τότε είναι καλοδεχούμενη. Το δύσκολο απλώς είναι να βρεθεί η χαραμάδα.

Το θέατρο έχει τη δική του γλώσσα, η λυρική ποίηση τη δική της φωνή. Πώς αυτά τα δύο έγιναν παράσταση; Τι θα δούμε σ΄αυτή;

Θάλεια Σταματέλου: Το θέατρο συγγενεύει με την ποίηση. Ο τρόπος που εκφράζεται ο ηθοποιός πάνω στη σκηνή είναι ποιητικός. Υπάρχει συμπύκνωση, λίγα λέγονται και πολύ περισσότερα εννοούνται. Στην παράσταση ο ποιητικός λόγος γίνεται μέρος μιας συνολικότερης αφήγησης αποτελούμενης από εικόνες, ήχους, δράσεις. Αυτό το θεατρικό σύμπαν δημιουργείται με αφορμή τους στίχους των ποιημάτων. Κάθε ποίημα πυροδοτεί μια εικόνα, ένα θεατρικό “επεισόδιο” και οι στίχοι του γίνονται το όχημα για την αφήγηση μιας ιστορίας.

Λήδα Μανιατάκου: Η εύστοχη θεατροποίηση του ποιητικού λόγου που επιδιώκουμε προϋποθέτει τη διατήρηση του υψηλού ήθους και ύφους της ποίησης, καθώς και της προσωδίας, της μουσικότητας δηλαδή των λέξεων, στη βάση της θεατρικής αμεσότητας και της απεύθυνσης. Ο ποιητικός λόγος είναι ευθύβολος, πυκνός, πολυδιάστατος. Όταν η ποίηση μετατρέπεται σε δράση, οι λέξεις λειτουργούν αυτοδύναμα, ως οχήματα που φέρουν ολόκληρους κόσμους και δεν έχουν ανάγκη από δραματικές υπερβολές, αφύσικη εκφορά του λόγου, περιγραφικότητες και σκηνοθετικά τεχνάσματα.

Μιλήστε μας για τη σκηνοθετική προσέγγιση του Δημήτρη Τάρλοου…
Λήδα Μανιατάκου: Όπως σε κάθε σκηνοθεσία του Δημήτρη, ζητούμενο είναι το συναισθηματικό βάθος, η οργανικότητα και άμεση σκηνική απεύθυνση. Ακριβώς μάλιστα επειδή πρόκειται για υψηλή ελληνική λυρική ποίηση, η ανάγκη για αλήθεια και αμεσότητα παρουσιάζεται πιο καίρια από ποτέ. Ξεκινώντας από τη λογοτεχνική και δραματουργική ανάλυση των ποιημάτων, περάσαμε σε μια διαδικασία ανασύνθεσης όλου του υλικού. Μέσω των αυτοσχεδιασμών αναζητήσαμε το περιβάλλον των αισθήσεων, των εικόνων και των νοημάτων κάθε ποιήματος, πειραματιστήκαμε με τις διαφορετικές εκφάνσεις του έρωτα, ακολουθήσαμε την ποικιλία των ρυθμών, τη μελωδία και το ύφος του ποιητικού λόγου σε κάθε ποιητή ξεχωριστά. Ο απώτερος στόχος της διαδικασίας ήταν να εντοπίσουμε τους κοινούς τόπους και τρόπους των επιμέρους ποιημάτων και να αναδείξουμε το συνδετικούς κρίκους και τα ενοποιητικά στοιχεία που οδήγησαν εξ αρχής στην ιδέα του Δημήτρη για τη δημιουργία μιας παράστασης υπό τον τίτλο “Δόξα Κοινή”.

Θάλεια Σταματέλου: Ο Δημήτρης μιλά συχνά για τις αισθήσεις και το πώς αυτές οδηγούν το μυαλό και την ψυχή μας όταν ερχόμαστε σε επαφή με την ποίηση. Ό ίδιος αφήνει τις αισθήσεις του να πλάσουν εικόνες και ατμόσφαιρες με αφορμή το κάθε ποίημα και η προτροπή του προς εμάς πάντα είναι να αφεθούμε στην απόλυτη ελευθερία και την απουσία λογικής που διέπει το ποιητικό σύμπαν. Οδηγία άκρως απελευθερωτική και δημιουργική. Έτσι από κοινού μέσα από αυτοσχεδιασμούς και δοκιμές δημιουργούμε θεατρικές συνθήκες και εικόνες που όσο περνά ο καιρός αποκρυσταλλώνονται και αποκτούν πιο συγκεκριμένη δομή.

Τι σας γοητεύει στην ποίηση του Εμπειρίκου και πως έχει γίνει η σύνθεση των ποιημάτων που θα ακούσουμε;

Θάλεια Σταματέλου: Για μένα το πιο γοητευτικό στοιχείο απ’ όλα στην ποίησή του -πέραν της υπέροχης γλώσσας, του ρυθμού και της μουσικότητας- είναι το πώς μέσα από πολύ ισχυρές και παράδοξες εικόνες καταφέρνει να μιλήσει για κάτι το άρρητο. Έχει έντονα μεταφυσικό χαρακτήρα η ποίησή του, διαπνέεται από μία αίσθηση “Υψηλού”, όχι όμως με την Ρομαντική έννοια του όρου. Δεν ξέρω πώς να το περιγράψω, αλλά τα ποιήματά του μου εμπνέουν πίστη προς κάτι το ακαθόριστο, το άπιαστο. Ίσως προς την ίδια τη ζωή.

Λήδα Μανιατάκου: Η ποίηση του Εμπειρίκου είναι καταλυτική, αποκαλυπτική. Η γνωριμία με τον εμπρηστικό και καθαγιαστικό του λόγο επιφέρει τέτοια αφύπνιση εντός σου που δεν υπάρχει επιστροφή. Αυτήν την αίσθηση της υπαρξιακής πυροδότησης φέρει και επιδιώκει η παράσταση της Δόξας Κοινής, που έχει σαν αφετηρία και άξονα το ποίημα του Εμπειρίκου “Εις την Οδό των Φιλελλήνων”. Ο Στρατής Πασχάλης επέλεξε αποσπάσματα της ελληνικής λυρικής ποίησης από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και τα ανασυνέθεσε σε ένα καινούργιο, ενιαίο θεατρικό κείμενο γύρω από τον έρωτα και την ποίηση.

Γύρω από ποιους νοηματικούς άξονες περιστρέφεται η παράσταση; Πού και πώς ακουμπά στο σήμερα;
Λήδα Μανιατάκου: Η υπέρτατη αξία του έρωτα και η μετατροπή της δύναμής του σε ποίηση, τέχνη, δημιουργία είναι η απόλυτη υπαρξιακή νίκη του ανθρώπου. Η ιδέα αυτή, που πρώτοι οι Έλληνες συνέλαβαν κάτω από το λαμπρό ελληνικό φως – κι “…έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου”, είναι η κοινή δόξα των ανθρώπων, η πανανθρώπινη ελπίδα και διαχρονική νίκη ενάντια στο σκοτάδι και στο θάνατο. Κι αυτήν ακριβώς την ιδέα έρχεται να μας υπενθυμίσει η παράσταση της Δόξας Κοινής στη ματαιωμένη, αντιερωτική και βαθιά συντηρητική – παρά τα φαινόμενα – εποχή που διανύουμε.

Θάλεια Σταματέλου: Ο κύριος νοηματικός άξονας είναι ο Έρωτας, σε πολλές μορφές του. Ακούω συχνά για τη γενιά μας από μεγαλύτερους ανθρώπους πως δεν ερωτευόμαστε, δεν επαναστατούμε, δεν είμαστε ελεύθεροι. Ότι η εποχή μας είναι αντιερωτική. Δεν είναι έτσι! Θεωρώ την εποχή μας άκρως ερωτική. Είμαστε ελεύθεροι και γι’ αυτό το λόγο δεν νιώθουμε την ανάγκη να διατυμπανίσουμε αυτή την ελευθερία, όπως ίσως ένιωθαν προηγούμενες γενιές. Την καμαρώνω τη γενιά μας γιατί κάθε μέρα συναντώ ανθρώπους ελεύθερους και ονειροπόλους, πεισματάρηδες και ευαίσθητους, ικανούς να πληγώνονται, να συγχωρούν, να μηδενίζουν και να ξαναξεκινούν. Ανθρώπους χωρίς φόβο. Ίσως οι συγκυρίες της περασμένης δεκαετίας να μας καθόρισαν πολύ ως προς αυτό. Ο έρωτας λοιπόν μας αφορά, πάντα μας αφορά, δεν γίνεται να μην μας αφορά.

Έρωτας και θάνατος: Πώς συνδέονται μεταξύ τους οι δύο αυτές έννοιες;

Θάλεια Σταματέλου: Είναι αντίθετες αλλά και πολύ κοντινές. Ο έρωτας αντιδρά στο θάνατο αλλά είναι και θνησιγενής. Μας κάνει ατρόμητους αλλά μπορεί και να μας κατατροπώσει. Είναι και οι δύο έννοιες που δεν μπορούμε ολοκληρωτικά να συλλάβουμε. Δεν εξηγούνται από το ανθρώπινο μυαλό. Και η μεταξύ τους σχέση επίσης μας ξεπερνά και μόνο η τέχνη μπορεί να την αγγίξει.

Λήδα Μανιατάκου: Έρωτας και Θάνατος είναι οι δύο πλευρές του νομίσματος της ζωής σε ένα συνεχές στριφογύρισμα της τύχης -τόσο συνεχές που οι δύο πλευρές τείνουν να γίνουν ένα.

Ποιος ο ρόλος και η σημασία της δόξας; Πόσο νευραλγική είναι η δόξα σαν όρος;
Λήδα Μανιατάκου: Δόξα είναι το λαμπρό φως της ζωής και του έρωτα που οφείλει κανείς να διατηρεί άσβεστο μέσα του και να το μεταλαμπαδεύει στους γύρω του, μπροστά στον κοινό φόβο του θανάτου.

Θάλεια Σταματέλου: Η δόξα όταν γίνεται αυτοσκοπός καταντά πράγματι νευραλγικός όρος. Κι επειδή ζούμε σε μια εποχή που, μέσω των social media οι περισσότεροι άνθρωποι καθημερινώς εκθέτουν δημοσίως κομμάτια της ζωής τους, απόψεις και σκέψεις επιζητώντας ουσιαστικά την προσοχή και την ανταπόκριση των άλλων, αισθάνομαι πως θεριεύει η ματαιοδοξία. Η πραγματική δόξα δεν είναι αυτή που κυνηγάμε, αλλά αυτή που μας βρίσκει όταν επιδοθούμε με αληθινή πίστη και βαθιά ανάγκη σε κάτι -οτιδήποτε κι αν είναι αυτό.

Πόσο ποιητική είναι η Ελλάδα και συνεκδοχικά οι ζωές που ζούμε σ΄αυτήν;

Θάλεια Σταματέλου: Η Ελλάδα είναι πολύ ποιητικός τόπος. Το συνειδητοποιώ πάντα όταν ταξιδεύω μέσα στη χώρα. Και οι άνθρωποι είναι πολύ ποιητικοί σε στιγμές, αλλά συχνά και πολύ πεζοί. Η ζωή στην Ελλάδα μου φαίνεται πως έχει, όπως και οι άνθρωποι, μια πλευρά καθόλου ποιητική αλλά και στιγμές καθαρής ποίησης, που μπορούν να σε αποζημιώσουν για όλη την υπόλοιπη πεζότητα.

Λήδα Μανιατάκου: Η χώρα που γέννησε την ποίηση πάσχει βαθιά από την έλλειψή της και απαξιώνει κάθε τι ποιητικό, όχι μόνο στην καθημερινή ζωή αλλά και στην ίδια την τέχνη. Είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου να υπενθυμίζουμε μέσα μας και γύρω μας τη δύναμη και τη σημασία της ποίησης.

Αγαπημένος στίχος;
Λήδα Μανιατάκου: “Kάτι σαν τέττιξ ζωηρός μέσ’ στην ψυχή μου, με ηνάγκαζε να προχωρώ, με βήμα ελαφρόν υψίσυχνον.” Κι έτσι πορεύομαι.

Θάλεια Σταματέλου: “έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου”

Πληροφορίες & αγορά εισιτηρίων

Γεωργία Οικονόμου

15.01.2020, INFOWOMAN