Νομιμοποιείται ένα έγκλημα όταν ο θύτης πιστεύει πως γίνεται για το καλό της ανθρωπότητας; Αυτό είναι το βασικό ερώτημα το οποίο θέτει το «Έγκλημα και Τιμωρία», το κορυφαίο μυθιστόρημα του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, μια ιδιαίτερα προσεγμένη διασκευή του οποίου φιλοξενεί το θέατρο «Πορεία», με τη σκηνοθετική υπογραφή του Δημήτρη Τάρλoου και έναν αξιόλογο θίασο στον οποίο συμμετέχουν οι ηθοποιοί Προμηθέας Αλειφερόπουλος, Στέλλα Βογιατζάκη, Δημήτρης Ήμελλος, Κώστας Φιλίππογλου, Αλέξανδρος Μαυρόπουλος, Μαριάννα Πουρέγκα - Φαίδρα Αγγελάκη και Σοφία Σεϊρλή.

Η απάντηση που δίνει στο παραπάνω ερώτημα ο σπουδαίος συγγραφέας μέσα από το αριστουργηματικό αυτό έργο του είναι, προφανώς, αρνητική ενώ διαχρονικά επίκαιρο παραμένει το τίμημα που πληρώνει κανείς για μια τέτοια πράξη. Μια τιμωρία που προέρχεται από το ίδιο του τον εαυτό και απευθύνεται σε αυτόν.

Ο σκηνοθέτης της παράστασης, Δημήτρης Τάρλοου, μιλά στο protothema.gr για το απαιτητικό εγχείρημα της μεταφοράς ενός λογοτεχνικού κειμένου στο θεατρικό σανίδι, τα διαχρονικά μηνύματα που εμπερικλείει το έργο του Ντοστογιέφσκι αλλά και για τα σύγχρονα εγκλήματα που διαπράττονται καθημερινά.

Σκηνοθετική επιστροφή φέτος για σάς με ένα κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, το «Έγκλημα και Τιμωρία». Να φανταστώ ότι έχετε μια ιδιαίτερη αδυναμία στα λογοτεχνικά και ποιητικά κείμενα;

Η αλήθεια είναι ότι έχω επιλέξει να ανεβάσω αρκετά μυθιστορήματα αλλά αυτό μάλλον είναι τυχαίο, δεν γίνεται δηλαδή στοχευμένα. Κάθε φορά που ασχολείται κανείς με ένα λογοτεχνικό κείμενο το οποίο πρέπει να μετατραπεί σε θεατρικό, αντιμετωπίζει την ίδια πρόκληση: ένας διαμεσολαβητής, στην συγκεκριμένη περίπτωση ο Θανάσης Τριαρίδης που έκανε τη μεταφορά, πρέπει να δημιουργήσει ένα νέο θεατρικό έργο. Αυτή είναι μια πολύ μεγάλη πρόσκληση γιατί η θεατρική γλώσσα δεν έχει καμία σχέση με τη λογοτεχνική. Ο διαμεσολαβητής λοιπόν πρέπει να μεταφέρει το κείμενο στην καθομιλουμένη, μια διαδικασία η οποία, πολλές φορές, διαρκεί μέχρι και τις παραμονές της πρεμιέρας της παράστασης. Αυτό ακριβώς συνέβη φέτος με το «Έγκλημα και Τιμωρία» όπου η πρόκληση ήταν ακόμη μεγαλύτερη. Γιατί έπρεπε να συνδυαστούν τα υψηλά νοήματα του κειμένου με την καθημερινή γλώσσα ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι ζωντανό και φλεγόμενο αλλά και μην εκπέσει, παράλληλα, σε εκχυδαϊσμό του ντοστογιεφσκικού σύμπαντος.

Υπάρχουν νέες θεματικές συνιστώσες που φωτίζει η συγκεκριμένη διασκευή;

Οι βασικοί θεματικοί άξονες του μυθιστορήματος παραμένουν αναλλοίωτες στην παράσταση. Το ότι προστίθεται μια αναφορά στο Ολοκαύτωμα, συνδιαλέγεται με τις θηριωδίες του 20ού αιώνα, έχει ένα ενδιαφέρον. Το θέμα για μένα είναι πάντα το πώς μιλάς για τα διαχρονικά ζητήματα με τρόπο που αφορούν στο σήμερα. Για παράδειγμα, η Σόνια, η πόρνη που αλλάζει τη ζωή κεντρικού ήρωα του έργου, του Ρασκόλνικοφ, πρέπει να παρουσιάζεται ως ένα απρόσωπο που να μην αποξενώνει τον θεατή. Καλείσαι δηλαδή να βρεις ποια είναι η Σόνια σήμερα. Επίσης, πρέπει να βρεις τι σημαίνει ανάσταση για τον σύγχρονο άνθρωπο ο οποίος έχει απομακρυνθεί από το θέμα της πίστης. Και πίστη δεν είναι η εμμονή με την εκκλησία αλλά ένα εν γένει κεφαλαιώδες ζήτημα στη ζωή του ανθρώπου. Ούτε τέχνη δεν μπορεί να χωρίς πίστη.

Η έννοια της πίστης είναι λοιπόν ο φάρος που οδηγεί σκηνοθετικά την παράσταση;

Θα έλεγα κυρίως η σύγκρουση μεταξύ της πίστης και της έλλειψής της και ταυτοχρόνως η παραδοχή και η αποδοχή ότι όλοι μας είμαστε όλα. Δεν έχουμε μόνο ένα πρόσωπο. Ο Ντοστογιέφσκι μιλάει για την ηθελημένη καταβύθιση στον υπόνομο της ύπαρξης ως προϋπόθεση για τη θέωση. Και αυτό είναι κάτι το οποίο στη σημερινή εποχή μοιάζει σχεδόν ακατανόητο για πολλούς αλλά δεν είναι τόσο αν μπορέσεις να διεισδύσεις στα πιο λούμπεν στοιχεία της κοινωνίας, στον τρόπο με τον οποίο ζει ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της. Εκεί, ανάμεσα στα γιασεμιά, τους υακίνθους και τη δυσοσμία των υπονόμων, θα δεις να συμβαίνουν τα πιο παράδοξα και τα πιο θαυμαστά πράγματα. Αυτή λοιπόν την έρευνα προσπαθήσαμε να κάνουμε.

Στο «Έγκλημα και Τιμωρία» ο Ρασκόλνικοφ φθάνει στον φόνο πιστεύοντας πως απαλλάσσει την κοινωνία από έναν κακό άνθρωπο. Σήμερα, συνεχίζουν να συντελούνται εγκλήματα με το πρόσχημα της δικαιοσύνης και της ανωτερότητας; Ποιο πιστεύετε ότι είναι το μεγαλύτερο έγκλημα της εποχή μας και ποια είναι η κατάλληλη τιμωρία του;

Εγκλήματα διαπράττονται καθημερινά με το πρόσχημα της κοινωνικής δικαιοσύνης. Νομίζω ότι το σημαντικότερο έγκλημα της εποχής μας είναι η αποξένωση από το συναίσθημα. Είναι ένα έγκλημα κατά του εαυτού μας. Μόνο όταν μπορέσεις να επικοινωνήσεις με τον βαθύ σου αίσθημα, μόνο τότε μπορείς να συμπονέσεις, μόνο τότε μπορείς να υπάρξεις και να δημιουργήσεις. Αυτό που παρατηρώ σε πάρα πολλούς σημερινούς ανθρώπους είναι η ηθελημένη αποχή από το αίσθημα είτε κατ΄ επιλογή είτε κατ’ ανάγκη.

Συναντάτε σήμερα σύγχρονους Ρασκόλνικοφ;

Ρασκόλνικοφ υπάρχουν πολλοί σήμερα σε λούμπεν γειτονιές της πόλης, στα Εξάρχεια. Ανθρώπους οι οποίοι, με αγνή πρόθεση, προσπάθησαν να ρομαντικοποιήσουν το έγκλημα προκειμένου να ριζοσπαστικοποιηθούν και να αποδώσουν κοινωνική δικαιοσύνη. Όλοι μας γνωρίζουμε τέτοιους ανθρώπους.
Υπάρχουν υγιείς τρόποι για να διεκδικήσει κανείς την κοινωνική δικαιοσύνη;

Η κοινωνική δικαιοσύνη είναι δουλειά της πολιτικής καθώς είναι ζήτημα πρακτικό. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι η τέχνη κάνει καλύτερο τον κόσμο. Κάνω τέχνη γιατί πιστεύω ότι ομορφαίνει τον κόσμο όχι ότι τον βελτιώνει.

Πώς έχει διαμορφωθεί το θεατρικό κοινό τα τελευταία χρόνια; Έρχονται νέοι άνθρωποι και τι είδους έργα προτιμούν;

To κοινό που έρχεται να παρακολουθήσει τις δικές μας παραστάσεις, στο θέατρο Πορεία, είναι μεικτό. Έρχονται πολλοί νέοι άνθρωποι. Τον μέσο όρο ηλικίας των θεατών μας τον τοποθετώ γύρω στα 35. Κάθε θέαμα έχει το δικό του κοινό. Στην περίπτωση της παράστασης «Έγκλημα και Τιμωρία» ωστόσο, παρότι πρόκειται για ένα κλασικό έργο το οποίο θα περίμενε κανείς να ενδιαφέρει άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, έρχεται πολύς νέος κόσμος. Και αυτό είναι πολύ ευχάριστο και αισιόδοξο.

Αναστασία Κουκά, protothema.gr, 10.1.2024

Περισσότερα για την παράσταση και αγορά εισιτηρίων: Έγκλημα και Τιμωρία