Η ηθοποιός Γρηγορία Μεθενίτη μιλά στο CultureNow για τον ρόλο της Χρυσόθεμιδος στην παράσταση «Ηλέκτρα», που ανεβαίνει φέτος στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, με σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου.
Το Θέατρο Πορεία παρουσιάζει φέτος στην Επίδαυρο την Ηλέκτρα του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου, σηματοδοτώντας την πρώτη του σκηνοθετική δουλειά στον ιστορικό αυτό χώρο. Η παράσταση, που θα παρουσιαστεί στις 4 & 5 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, προσεγγίζει τη σοφόκλεια τραγωδία ως σύγχρονο πολιτικό και ηθικό στοχασμό πάνω στη βία, τη δικαιοσύνη, την ευθύνη και την αντίσταση απέναντι στην εξουσία. Μετά την Επίδαυρο, η παράσταση θα συνεχίσει την περιοδεία της σε σημαντικούς θεατρικούς χώρους της χώρας, φέρνοντας το έργο σε ευρύτερο κοινό.
Στον ρόλο της Χρυσόθεμις, της αδελφής της Ηλέκτρας που στέκεται σε μια πιο διχασμένη –και ίσως πιο ανθρώπινη– στάση απέναντι στην αδικία, η Γρηγορία Μεθενίτη ερμηνεύει έναν χαρακτήρα που κινείται ανάμεσα στη συναίνεση και τη ρήξη, στον φόβο και την ελπίδα. Λίγο πριν την παράσταση, η ηθοποιός μιλά για τη δική της Χρυσόθεμις στο CultureNow.
***
-Ο Σοφοκλής στην Ηλέκτρα δε δίνει οριστικές απαντήσεις. Εσείς, ως ηθοποιός ποια ερωτήματα κρατάτε πιο έντονα μέσα από τη διαδρομή προετοιμασίας για αυτήν την παράσταση;
Η πρώτη λέξη που μου έρχεται στο μυαλό είναι η «βία». Κυριαρχεί ένα πολύ μεγάλο ερώτημα σε σχέση με τη βία, και πότε τελικά τελειώνει ο κύκλος αυτής. Πρόκειται για κάτι που μένει ανοιχτό ακόμη και μετά το τέλος του έργου. Αφού επιστρέφει ο Ορέστης και παίρνει την εκδίκηση που τόσο εμμονικά θέλει η Ηλέκτρα, αφήνεται στον θεατή και στον αναγνώστη να φανταστεί τι συμβαίνει μετά σε αυτό το παλάτι. Και δημιουργείται το ερώτημα: αν η εκδίκηση είναι απάντηση στη βία, είναι πραγματικά απαραίτητη; Τι σημαίνει τελικά να απαντάμε με βία στη βία… Εγώ σταθερά μένω με την εντύπωση πως δεν αποσκοπεί ποτέ, πουθενά.
-Σε αυτό που είπατε για την εκδίκηση, είναι και πολύ κομβικό ότι δεν εμφανίζονται θεοί, δεν εμφανίζονται Ερινύες στο έργο. Κάπως όλα παραμένουν στο ανθρώπινο επίπεδο.
Ο Σοφοκλής έχει αποφύγει ξεκάθαρα να αναφερθεί στο θείο στοιχείο. Αυτό μπορεί να σχετίζεται με προσωπική του πεποίθηση, αλλά κυρίως επειδή χρησιμοποιεί τον μύθο για να κάνει ένα πολιτικό σχόλιο.
-Σε μια συνέντευξη που είχε δώσει ο σκηνοθέτης σας, ο Δημήτρης Τάρλοου, ανέφερε ότι το ανέβασμα έχει κάτι από όνειρο. Μπορείτε να μας το εξηγήσετε λίγο αυτό;
Τα γεγονότα έρχονται με τέτοιο τρόπο, που η ιστορία θα μπορούσε να είναι ένα όνειρο της Ηλέκτρας και όλο αυτό να μην είχε συμβεί ποτέ. Και αυτό γιατί, παρότι στο τέλος δίνεται η “λύση”, η εκδίκηση ολοκληρώνεται και ο φόνος τελείται, τελικά πρόκειται για μια αιματοχυσία, μεταξύ των μελών μιας οικογένειας.
Το έργο ξεκινά με την Ηλέκτρα να έχει περάσει τόσα χρόνια περιμένοντας τον αδερφό της, και την βλέπουμε την ημέρα που ο Ορέστης επιστρέφει. Αυτό από μόνο του εμπεριέχει κάτι το ονειρικό. Δηλαδή, το όνειρό της εκπληρώνεται, μόνο που τελικά, αποδεικνύεται εφιάλτης. Ο πατέρας έχει σκοτώσει την κόρη, η μάνα τον πατέρα , ο γιος την μητέρα του…Και μετά;
– Η Χρυσόθεμις παραδοσιακά αντιμετωπίζεται ως η «λογική» αδελφή – ή ίσως η «συμβιβασμένη». Πιστεύεις πως στην παράσταση λειτουργεί εργαλειακά, αποκλειστικά για να “φωτιστεί” η Ηλέκτρα, ή παρουσιάζεται πιο πολυπρισματικά;
Η αλήθεια είναι ότι στο ανέβασμα του Δημήτρη Τάρλοου προσπαθήσαμε να αποδώσουμε δικαιοσύνη σε όλες τις φωνές — και το ίδιο το κείμενο το επιτρέπει αυτό.
Η Χρυσόθεμις δεν είναι ένας αδύναμος χαρακτήρας. Κυρίως, έχει διαφορετικές απόψεις από την Ηλέκτρα. Προσπαθεί να διατηρήσει μια στάση λογικής και αυτοπροστασίας. Καθώς βλέπει την αδελφή της να καταλαμβάνεται από την ιδέα της δικαιοσύνης, διψασμένη για εκδίκηση, της λέει: «Σύνελθε. Τα λόγια σου θα σε οδηγήσουν στον θάνατό σου».
Έχει δύο σκηνές, στις οποίες βλέπουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα πορεία ενός χαρακτήρα που σπάει αυτή την μονοδιάστατη μεριά της «υποταγμένης αδελφής» που έχουμε συνηθίσει. Μια πορεία που από την άρνηση συνεχίζει στη θέληση (ερχόμενη στη σκηνή να επιπλήξει την αδερφή της καταλήγει να ακολουθήσει το σχέδιο της και να παραβεί τις εντολές την μητέρα της). Συνεχίζοντας στη δεύτερη σκηνή περνάει από την αποδοχή και επιτέλους λύτρωση των δικών της συναισθημάτων (καθώς είναι η μόνη που μέχρι εκείνη τη στιγμή έχει καταλάβει πως ο Ορέστης στα αλήθεια επέστρεψε), στην άρνηση και απόρριψη ξανά της εμμονικής δίψας της αδερφής της για εκδίκηση (όταν εκείνη της λέει πως στο ενδιάμεσο έμαθαν για το θάνατο του Ορέστη και της προτείνει να γίνουν οι δολοφόνοι του Αιγίσθου).
Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα δραματουργική πορεία, μια γραμμή χαρακτήρα με έντονο εσωτερικό διχασμό και ταυτόχρονα πολύ ανθρώπινο.
– Αφού τελικά η Χρυσόθεμις δε συμμετέχει στο σχέδιο εκδίκησης της αδερφής της, θέλετε να μου πείτε αν -εκτός της Ηλέκτρας- βιώνει και η Χρυσόθεμις μια διαφορετική μοναξιά;
Σχετικά με τη μοναξιά, η Χρυσόθεμις τη βιώνει πολύ βαθιά. Ιδίως λίγο πριν αποκαλυφθεί η επιστροφή του Ορέστη και πριν διαπραχθούν οι φόνοι. Όταν και η αδελφή της την απορρίπτει, είναι πια εντελώς μόνη μέσα στο παλάτι.
Η μητέρα της είναι δολοφόνος, η αδελφή της έχει καταληφθεί από τη μανία, κι εκείνη είναι η μόνη που κρατά μια λογική η οποία, όσο ανθρώπινη κι αν είναι, δεν οδηγεί πουθενά.
Δε λέω αν είναι σωστή ή λάθος αυτή η στάση – και όντως αντιμετωπίζεται ως πιο αδύναμος χαρακτήρας σε σχέση με αυτό που είναι, γιατί λέει φράσεις που στοχεύουν στη συμμόρφωση στην εξουσία, στην υποχώρηση μπροστά στους δυνατούς… Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι αυτά λέγονται με αγάπη προς την αδερφή της, καθώς το πλάνο της Ηλέκτρας είναι ανέφικτο.
Η μοναξιά της προκύπτει επειδή είναι ο μόνος χαρακτήρας που δεν επιλέγει να πάρει μέρος στη βία.
-Κατά κάποιον τρόπο η Χρυσόθεμις επιλέγει την ζωή, ενώ όλη η πορεία της Ηλέκτρας ορίζεται από πεθαμένους.
Η Χρυσόθεμις δεν φαίνεται μέσα από το έργο να διαφωνεί με την Ηλέκτρα για την αδικία του φόνου του πατέρα τους, αλλά επιλέγει τη ζωή, σε αντίθεση με την αδερφή της. Όπου οι ηθικές αξίες, στον πυρήνα τους, μπορεί και να μη διαφέρουν• αυτό που διαφέρει είναι η ανάγκη – και κυρίως η δύναμη – να τις υπερασπιστούν. Γιατί η Χρυσόθεμις κάνει πίσω και, στην τελική, υποτάσσεται σε ένα σύστημα που ούτε η ίδια θέλει, αλλά υπομένει, γιατί δεν πιστεύει πως μπορεί να αλλάξει. Θέλει να πάει παρακάτω και να ζήσει όσο καλύτερα μπορεί, περιμένοντας και η ίδια κρυφά μέσα της τη λύτρωση του Ορέστη. Η Ηλέκτρα επιμένει να ζει φέρνοντας συνεχώς στο φως τους πεθαμένους και τον δόλο με τον οποίο έφυγαν. Η μία θέλει να ξεχάσει και η άλλη κάνει τα πάντα για να μην ξεχαστεί τίποτα.
-Μάλλον οι περισσότεροι από εμάς συχνότερα παρακολουθούμε την αδικία, παρά αντιστεκόμαστε σθεναρά σε αυτήν. Ίσως μας είναι πιο οικεία η στάση της Χρυσόθεμις…
Θα απαντήσω από τελείως προσωπικό πρίσμα. Για να ταυτιστείς με την Ηλέκτρα, πρέπει να ζεις καθημερινά σε μια κατάσταση αντιστασιακή. Να παλεύεις, να αγωνίζεσαι ανοιχτά, να αφιερώνεις τη ζωή σου σε έναν σκοπό. Υπάρχουν άνθρωποι που το κάνουν. Προσωπικά, για παράδειγμα, δεν συμφωνώ καθόλου με όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα και παγκοσμίως αυτή τη στιγμή, αλλά δεν βρίσκομαι κάθε μέρα έξω από τη Βουλή να διαδηλώνω, να προσπαθώ να μπω μέσα. Ακόμα και τα εκατοντάδες χιλιάδες άτομα που μαζεύονται ειρηνικά έξω από τη Βουλή, προσπαθώντας να ακουστούν και να αποκαταστήσουν τη δικαιοσύνη για τραγικά γεγονότα που καθορίζουν σε τι σημείο διαφθοράς έχουμε φτάσει σαν χώρα και σαν πλανήτης, φαίνεται —προσωρινά, ελπίζω και εύχομαι— σα να μην καταφέρνουν τίποτα. Και αυτό είναι απελπιστικό. Αποπνικτικό.
Η Ηλέκτρα δεν λειτουργεί μέσα σε ένα πλαίσιο συλλογικής δράσης. Είναι μόνη απέναντι σε μια άδικη εξουσία, και αυτή η μοναχικότητα είναι που την καθορίζει. Οι περισσότεροι Έλληνες πολίτες, τουλάχιστον παρατηρώντας τους δικούς μου κύκλους ανθρώπων, καταλήγουν να αισθάνονται σαν την Ηλέκτρα, τελείως μόνοι απέναντι σε φριχτές επιλογές και αιματηρά γεγονότα. Και λόγω της οικονομικής κατάστασης, καταλήγουμε οι περισσότεροι μάλλον πιο κοντά στη θέση της Χρυσόθεμις. Θέλουμε την αλλαγή, αλλά την ίδια στιγμή προσπαθούμε να διατηρήσουμε το επίπεδο της ζωής μας — το οποίο έχει φτάσει πολύ χαμηλά. Περιμένουμε έναν Ορέστη να μας σώσει, ενώ ο Ορέστης είναι η δύναμη της φωνής μας.
-Μέσα από το τρίπτυχο Ηλέκτρα – Κλυταιμνήστρα – Χρυσόθεμις, βλέπουμε τρεις πολύ ισχυρές εκδοχές γυναικείων χαρακτήρων.
Είναι όντως εξαιρετικά δυναμικοί αυτοί οι χαρακτήρες, και μάλιστα με πολύ διαφορετικό τρόπο η καθεμία από αυτές.
Η Κλυταιμνήστρα, που αναλαμβάνει την ευθύνη του φόνου του Αγαμέμνονα και των συνεπειών αυτού. Η Ηλέκτρα, που δεν θα υποταχθεί ποτέ σε μια άδικη εξουσία που έχει έρθει με δόλο. Και η Χρυσόθεμις, που προσπαθεί να διατηρήσει τη φωνή της λογικής, επιλέγοντας να απέχει από τη βία.
-Είδα πως βρεθήκατε για πρόβες στην Άνδρο. Πώς ήταν αυτές οι μέρες της προετοιμασίας;
Ήταν πολύ όμορφο, πολύ ιδιαίτερο και μοναδικό το ότι η πρώτη επαφή του θιάσου έγινε σε ένα τόσο ήρεμο και όμορφο μέρος. Τα πρώτα μας βήματα μαζί έγιναν μέσα στη φύση, μακριά από τη φασαρία και το μποτιλιάρισμα της Αθήνας. Περνούσαμε το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας μαζί και αυτό βοήθησε ώστε να αρχίσει να χτίζεται μια δυνατή σύνδεση μεταξύ μας, τόσο καλλιτεχνικά όσο και ανθρώπινα.
-Από τους σταθμούς της περιοδείας, πέρα φυσικά από την Επίδαυρο, υπάρχει κάποιος για τον οποίο ανυπομονείτε ιδιαιτέρως; Έχετε κάποια συναισθηματική σύνδεση με κάποιο συγκεκριμένο αρχαίο θέατρο;
Το αρχαίο θέατρο των Φιλίππων είναι ένας χώρος που αγαπώ πολύ — πληροί τις “προδιαγραφές” της Επιδαύρου: έχει μια βαθιά ηρεμία και, ταυτόχρονα, μια αίσθηση ιερότητας.
Από την άλλη, το Ηρώδειο είναι για μένα ένας από τους πιο αγαπημένους χώρους για να παίζω. Οπότε χαίρομαι ιδιαίτερα που θα προλάβω να ξαναπαίξω εκεί πριν το προσωρινό κλείσιμό του. Το Ηρώδειο έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες: το κοινό βρίσκεται μπροστά σου και ψηλά, ο χώρος είναι κλειστός, σχεδόν κλειστοφοβικός… αλλά αυτό ακριβώς τον κάνει εξαιρετικά ενδιαφέρον! Πρόκειται για ένα αρχαίο μνημείο στο οποίο έχουμε την πολυτέλεια να παίζουμε ως ηθοποιοί — και εκεί αισθάνομαι ότι βρίσκομαι πολύ κοντά με τους θεατές, σαν να δημιουργούμε όλοι μαζί ένα κοινό σώμα.
Συνέντευξη: Χριστίνα Μανωλακάκη